فلسفي جو عالمي ڏينھن: فلسفو، جنھن کي افلاطون ”حيرت جو ٻار“ سڏيو

حيرت، فلسفي جو بنياد آهي. جتي حيرت زندهه آهي، اتي سوال به زندهه آهن ۽ جتي سوال موجود آهن، اتي انسانيت ۽ فلسفي جي روشني موجود آهي

سوچو، سوال ڪريو، حيرت ۾ رهو ۽ زندگيءَ کي صرف گذارڻ نه، پر سمجهڻ ۽ معني ڏيڻ جي ڪوشش ڪريو

فلسفو صرف قديم دور تائين محدود ناهي رهيو. جديد دور ۾، فلسفي انسان کي سائنسي اوج، ٽيڪنڪي ترقي ۽ سماجي تبديلين سان لاڳاپيل نون مسئلن تي غور ڪرڻ سيکاريو آهي

نويد سنديلو

20 نومبر تي دنيا ۾ فلسفي جو عالمي ڏينهن ملهايو پيو وڃي. اهو ڏينهن يونيسڪو طرفان انسانيت جي فڪر، سوال ڪرڻ جي جرئت ۽ دانشوراڻي آزاديءَ جي احترام ۾ مقرر ڪيو ويو آهي. فلسفي جو عالمي ڏينهن صرف هڪ رسمي ڏينهن ناهي، پر هڪ علامتي ۽ عملي موقعو آهي جنهن ذريعي انسان پنهنجي ذهني شعور، تنقيدي سوچ ۽ اخلاقي ذميوارين بابت غور فڪر ڪري ٿو. دنيا جي وڏين يونيورسٽين ۾ هن ڏينهن تي سيمينار، مذاڪرا ۽ علمي تقريبون منعقد ٿين ٿيون، جتي فلسفي جي تاريخي ورثي، جديد فڪري بحرانن ۽ انساني شعور بابت بحث ڪيو وڃي ٿو.

فلسفو اصل ۾ ڇا آهي؟

قديم يوناني ڏاھي پئٿاگورس فلسفي کي “ڏاھپ سان پيار ڪرڻ” ۽ فيلسوف کي “ڏاھپ پسند” سڏيو. افلاطون فلسفي کي “حيرت جو ٻار” (Child of Wonder) سڏيو. ارسطوءَ موجب حيرت انساني سوچ جو آغاز آهي ۽ جتي حيرت آهي، اتي سوال آهي؛ جتي سوال آهي، اتي فلسفو آهي. انسان جو پهريون شعوري فڪر ۽ سوال ڪرڻ جو عمل فلسفي جو بنياد بڻيو. جڏهن انسان پهريون ڀيرو آسمان ڏانهن نهاريو، تارن جي جهرمٽ ۽ ڪائنات جي لا محدوديت ڏٺي، ته هن کي پنهنجي وجود، زندگي جي معنيٰ ۽ ڪائنات جي اسرار بابت سوچڻ شروع ڪيو، جيڪا فلسفي جي شروعات هئي.

هڪ دلچسپ ڳالهه اها آهي ته فلسفي کي هندستان ۾ “درسنا” يا “درشن” سڏيو ويندو آهي، جنهن جي معني آهي “ست” يا “سچ پسڻ”. اهڙي معني مان ظاهر ٿئي ٿو ته فلسفو صرف نظرياتي سوچ نه آهي، پر اهو هڪ عملي سفر آهي، جيڪو انسان کي سچائيءَ جي ڳولا، شعور  ۽ زندگيءَ جي اعلي مقصدن ڏانهن رهنمائي ڪري ٿو. حيرت انسان کي پنهنجي دنيا سان لاڳاپو ۽ حقيقت جي ڳولا تي مجبور ڪري ٿي، جڏهن ته درسنا يا درشن جي تصور موجب انسان پنهنجي عمل، سوچ ۽ زندگيءَ جي معنىءَ کي ڄاڻڻ جي ڪوشش ڪري ٿو.

فلسفو صرف نظرياتي سوچ نه آهي؛ اهو انساني زندگيءَ جي راهنمائي ڪرڻ وارو عمل آهي. فلسفي جو مقصد رڳو ڪتاب پڙهڻ يا نظرياتي علم حاصل ڪرڻ ناهي، پر انسان کي اهو سيکارڻ آهي ته ھو ڪيئن سوچي، سوال ڪري، دليل پيش ڪري ۽ ڪيئن پنهنجي زندگيءَ جي اخلاقي ۽ ذهني مسئلن کي سمجهي. فلسفو زندگيءَ جو هڪ مڪمل ضابطو ۽ فڪري تربيت آهي، جيڪا انسان ۾ تنقيدي شعور، ذهني سجاڳي ۽ دليلن تي مشتمل سوچ پيدا ڪري ٿو.

قديم فلسفو ۽ حيرت جي اهميت

قديم يونان ۾ سقراط، افلاطون ۽ ارسطو جهڙن فلسفين حيرت کي علم جي شروعات قرار ڏنو. سقراط جو مشهور مقولو آهي ته “مان فقط اهو ڄاڻان ٿو ته مان ڪجھ به نٿو ڄاڻان “، جيڪو حيرت ۽ سوال ڪرڻ جي اهميت کي ظاهر ڪري ٿو. افلاطون ۽ ارسطو به فلسفي کي نه رڳو علم جي حاصلات جو ذريعو سمجهيو، پر انساني عمل، اخلاق ۽ سماجي ذميوارين جو بنيادي اوزار قرار ڏنو. افلاطون جي تصور ۾ فلسفو انسان جي روح کي اعليٰ قدرن ۽ سچائي ڏانهن رهنمائي ڪري ٿو، جڏهن ته ارسطو فلسفي کي تجربي، عقل ۽ دليلن تي ٻڌل هڪ منظم نظام طور ڏٺو.

فلسفو صرف قديم دور تائين محدود ناهي رهيو. جديد دور ۾، فلسفي انسان کي سائنسي اوج، ٽيڪنڪي ترقي ۽ سماجي تبديلين سان لاڳاپيل نون مسئلن تي غور ڪرڻ سيکاريو آهي. جديد فلسفي ۾ انساني آزادي، ذميواري، وجود، وقت ۽ زندگي جي معنيٰ جهڙن موضوعن تي ڌيان ڏنو ويندو آهي. اڄ جو انسان ٽيڪنڪي، معاشي ۽ سماجي مسئلن جي پيچيدگين ۾ مبتلا آهي، جنهن لاءِ فلسفو هڪ رهنمائي ڪندڙ فڪري اوزار آهي، جيڪو انسان کي پنهنجي زندگيءَ ۾ متوازن ۽ بامقصد طريقي سان قدم رکڻ جي صلاحيت ڏئي ٿو.

فلسفو ۽ انساني سماج

فلسفي جو اثر صرف نظرياتي نه آهي؛ اهو سماجي ۽ اخلاقي زندگي تي پڻ غور ويچار ڪري ٿو. فلسفو سيکاري ٿو ته انسان جي آزادي ۽ ذميواري هڪ ٻئي سان سلھاڙيل آهن. جيڪڏهن ماڻهو پنهنجي فڪري آزادي کي استعمال ڪرڻ بند ڪري، سوال ڪرڻ بند ڪري، ته هو پنهنجي زندگيءَ جي معنيٰ ته ۽ اخلاقي قيمتن کي وڃائي ويهندو. فلسفو قومن جي فڪري تقدير جو آئينو آهي. تاريخ ٻڌائي ٿي ته قومون تڏهن زوال جو شڪار ٿين ٿيون، جڏهن اهي سوچڻ، سوال ڪرڻ ۽ تنقيد ڪرڻ ڇڏي ڏين ٿيون.

اخلاقي فلسفو انسان کي صحيح ۽ غلط جي وچ ۾ فرق ڪرڻ، سماجي انصاف قائم رکڻ ۽ ذميواريءَ سان عمل ڪرڻ جي ترغيب ڏئي ٿو. وجوديت (Existentialism) جهڙا جديد فلسفياڻيا لاڙا انسان کي اهو سيکارين ٿا ته زندگيءَ جي معنيٰ پاڻ پيدا ڪرڻ ضروري آهي ۽ هر فرد کي پنهنجي چونڊن ۽ فيصلن جو مڪمل ذميوار بڻجڻ گهرجي. انهيءَ تناظر ۾ فلسفو نه رڳو ذهن کي روشن ڪري ٿو، پر عملي زندگيءَ ۾ به انسان کي سنجيدگي، شعور ۽ خودمختياري جي اهميت سيکاري ٿو.

فلسفي جو عالمي ڏينهن: سنڌ ۾ جشن

هن سال سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ به فلسفي جو عالمي ڏينهن وڏي فڪري احترام ۽ علمي جوش سان ملهايو پيو وڃي. فلسفي شعبي جي استادن ۽ شاگردن هڪ اهڙو ماحول قائم ڪيو آهي جتي تنقيدي سوچ کي وڌائڻ، علمي جرئت کي تقويت ڏيڻ ۽ جديد فلسفي جي سوالن تي بحث جاري آهي. سيمينار ۽ مذاڪرن ۾ فلسفي جي تاريخ، جديد مسئلن ۽ انساني شعور جي اهميت تي غور ڪيو ويندو. اهو ڏينهن شاگردن ۽ استادن ٻنهي لاءِ هڪ موقعو آهي ته هو نه رڳو فلسفي کي پڙهن ۽ سمجهن، پر ان کي پنهنجي روزاني زندگيءَ ۾ پڻ لاڳو ڪن.

فلسفي جو عالمي ڏينهن هڪ شعور جي بيداري آهي، جيڪو انسان کي ياد ڏياري ٿو ته دنيا کي صرف ڏسڻ نه، پر سمجهڻ به ضروري آهي. جڏهن انسان سوال ڪرڻ ڇڏي ڏيندو آهي، ته هو پنهنجو پاڻ کي به وساري ڇڏيندو آهي. فلسفو انسان کي هميشه اهو ياد ڏياريندو آهي ته زندگيءَ جو سفر حيرت ۽ سوالن سان ڀرپور هجڻ گهرجي.

حيرت، فلسفي جو بنياد آهي. جتي حيرت زندهه آهي، اتي سوال به زندهه آهن ۽ جتي سوال موجود آهن، اتي انسانيت ۽ فلسفي جي روشني موجود آهي. حيرت انسان جي علمي ۽ ذهني دنيا کي وسعت ڏئي ٿي ۽ انسان کي پنهنجي زندگيءَ جي معنوي ۽ اخلاقي پهلوئن تي غور ڪرڻ تي مجبور ڪري ٿي. فلسفو، ان لحاظ سان، صرف علمي مشغلو نه آهي، پر هڪ ذهني ۽ روحاني سفر آهي، جيڪو انسان کي پنهنجي وجود، سماج ۽ ڪائنات سان ڳنڍيندو ٿو.

اهو ياد رکڻ ضروري آهي ته فلسفو رڳو ڪتابن ۾ نه آهي، پر هر ان شخص ۾ موجود آهي جيڪو سوچيندو، سوال ڪندو، ۽ پنهنجي زندگيءَ ۾ معنيٰ پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. فلسفو انسان جي شعور کي وسعت ڏئي ٿو، تنقيدي سوچ کي سلام سگهارو ڪري ٿو ۽ زندگيءَ کي روشن، با مقصد ۽ بامعني بڻائي ٿو.

نتيجو

فلسفي جو عالمي ڏينهن اسان کي اهو ياد ڏياري ٿو ته سوال ڪرڻ ۽ حيرت محسوس ڪرڻ زندگيءَ جو لازمي حصو آهن. جيستائين حيرت زندهه آهي، جيستائين سوال زندهه آهن، تيستائين انسانيت ۽ فلسفي جو علم به زندهه رهندو. فلسفو نه رڳو انسان کي سوچڻ سيکاري ٿو، پر ان کي هڪ ذهني ۽ اخلاقي طور تي مڪمل انسان بڻائڻ ۾ مددگار آهي.

انساني تاريخ ڏيکاري ٿي ته حيرت ۽ فلسفيءَ جي روشنيءَ کان سواءِ انسان هڪ پسو نما جيو ناهي جيڪو رڳو پنهنجي پيٽ ۽ جبلي گهرجن جو غلام ۽ محتاج آهي، پر پر هن ۾ ڄاڻڻ جي جستجو ۽ پياس آهي. حيرت ۽ سوال انسان کي آزادي، علم ۽ بامقصد زندگي ڏانهن رهنمائي ڪن ٿا. فلسفو، ان لحاظ سان، نه صرف هڪ علمي مشغلو آهي، پر انسان جي فڪري آزادي، تنقيدي سوچ ۽ معنوي ترقيءَ جو لازمي اوزار آهي.

20 نومبر تي فلسفي جو عالمي ڏينهن اسان لاءِ هڪ ياد ڏيارڻ آهي: سوچو، سوال ڪريو، حيرت ۾ رهو ۽ زندگيءَ کي صرف گذارڻ نه، پر سمجهڻ ۽ معني ڏيڻ جي ڪوشش ڪريو. فلسفو ۽ حيرت گڏجي انسان کي علم، شعور ۽ اخلاقي روشنائي جي راهه ڏيکارين ٿا، جيڪا دنيا کي وڌيڪ بامقصد، روشن ۽ اميد ڀري زندگي طرف وٺي وڃي ٿي.

_____________

شاعر، ليکڪ ۽ نقاد نويد سنديلو سنڌ يونيورسٽي ڄامشوري جي فلسفي واري شعبي ۾ ليڪچرار آھي. ھُو فلسفي جي موضوع تي پنج ڪتابن جو ليکڪ آھي ۽ ھن وقت ڪراچي يونيورسٽيءَ جي فلسفي واري شعبي مان پي ايڇ ڊي ڪري رھيو آھي