هي واقعو نه رڳو وچ اوڀر ۾ ڇڪتاڻ وڌائيندو پر عالمي برادري لاءِ به هڪ امتحان بڻجي ويندو. جيڪڏهن هن قسم جي واقعن تي سخت ۽ گڏيل قدم نه کنيا ويا، ته مستقبل ۾ ملڪن جي سلامتي ۽ امن قائم رکڻ مشڪل ٿي سگهي ٿو.
مُشتاق ٽانوري
قطر هميشه وچ اوڀر جي پيچيده سياست ۾ هڪ اهم سفارتي ۽ ٽياڪڙي ڪندڙ ملڪ طور سڃاتو ويندو آهي. خاص ڪري فلسطين-اسرائيل مسئلي ۾ قطر جو ڪردار نمايان رهيو آهي. اهو حماس جي سياسي قيادت کي پناهه ڏيڻ سان گڏ جنگ بند ڪرائڻ، قيدين جي مٽاسٽا ۽ انساني امداد لاءِ اهم ڪوششون ڪندو رهيو آهي پر 9 سيپٽمبر 2025 تي هڪ غير معمولي ۽ خطرناڪ واقعو پيش آيو، جڏهن اسرائيل قطر جي راڄڌاڻي ”دوحه“ ۾ هوائي حملو ڪيو، جنهن جو نشانو حماس جي اڳواڻن جو اجلاس هو. قطر جي حڪومت ھڪدم انھيءَ حملي کي ملڪ جي سلامتيءَ تي سڌو حملو ۽ عالمي قانون جي ڀڃڪڙي قرار ڏنو. عالمي سطح تي به ان واقعي تي سخت ردعمل ڏنو ويو، ۽ عرب ملڪن، ترڪي، گڏيل قومن ۽ يورپي يونين اسرائيل جي عمل جي مذمت ڪئي. رپورٽن مطابق، ڊرون حملو دوحه جي اترئين علائقي ۾ ٿيو. ان وقت حماس جا ڪجهه اڳواڻ گڏيل اجلاس ۾ موجود هئا. حملي ۾ ڪيترائي ماڻهو زخمي ٿيا، پر حماس جي قيادت جي شهادت يا بچاءُ بابت اڃا تائين تضاد موجود آهي.
قطر جو سياسي ۽ سفارتي ڪردار هميشه علائقي ۾ نمايان رهيو آهي. غزہ لاءِ مالي امداد، قيدين جي مٽاسٽا ۽ فلسطيني مسئلي ۾ انساني مدد قطر جي پاليسي جو حصو رهي آهي. اسرائيل جي نظر ۾، اهو ڪردار حماس لاءِ ”زندگي ۽ سفارتي تحفظ“ مهيا ڪري ٿو. اسرائيلي ميڊيا ۾ ڪيترن ئي مهينن کان مهم هلي رهي هئي ته قطر حماس کي طاقتور بڻائڻ ۾ مددگار آهي. قطر ۽ ايران جا ويجها لاڳاپا به اسرائيل جي خدشن جو حصو آهن. جيتوڻيڪ سعودي عرب ۽ متحده عرب امارات ڪيترن موقعن تي قطر جي پاليسي تي تنقيد ڪندا رهيا آهن، پر اسرائيل جي ان حملي جي انهن به کلي مخالفت ڪئي آهي.
گڏيل قومن جي چارٽر جي آرٽيڪل 2/4 مطابق، ڪنهن به ملڪ کي بنا دفاعي ضرورت يا گڏيل قومن جي منظوري جي، ٻئي ملڪ تي فوجي طاقت استعمال ڪرڻ جي اجازت ناهي. اسرائيل قطر تي حملو بنا اعلان ۽ سيڪيورٽي ڪائونسل جي منظوري جي ڪيو، جيڪو واضح طور تي بين الاقوامي قانون جي ڀڃڪڙي آهي. جيڪڏهن حملي ۾ شهري به متاثر ٿيا آهن، ته اهو جنيوا ڪنوينشن مطابق “جنگي ڏوھ”ھوندو.
قطر هاڻي وڌيڪ جارحاڻي سفارتي مهم هلائيندو ۽ ان طرفان گڏيل قومن ۾ شڪايت داخل ڪرڻ جا امڪان آهن. ايران ۽ ترڪي سخت ردعمل ڏيئي سگهن ٿا. عرب ليگ ۾ اسرائيل خلاف گڏيل موقف پيدا ٿيڻ جا امڪان وڌي ويا آهن. يورپ ۽ آمريڪا تي دٻاءُ وڌندو ته اهي ان حملي بابت وضاحت ڪن. جيڪڏهن آمريڪا اسرائيل جي کليل حمايت ڪري ٿو، ته اهو قطر-آمريڪا لاڳاپن ۾ ڇڪتاڻ جو سبب بڻجي سگهي ٿو. جيڪڏهن حماس جي قيادت ان حملي ۾ متاثر ٿي آهي، ته غزہ ۾ طاقت جو خال پيدا ٿي سگهي ٿو. ٻئي پاسي، اهو حملو حماس لاءِ وڌيڪ همدردي ۽ عوامي حمايت به پيدا ڪندو، ڇاڪاڻ ته عالمي برادري ان کي ”شڪار ٿيل قوت“ طور ڏسندي.
قطر مجموعي طور تي مسلمان ملڪن ۾ ھلندڙ ڦڏن ۽ فسادن کي افھام ۽ تفھيم سان سُلجھائي امن جي راھ تي ھلائڻ جي ڪوشش ڪندڙ اھو ملڪ رھيو آھي، جنهن افغانستان ۾ امن جي قيام لاءِ آمريڪا ۽ طالبان وچ ۾ مذڪرات جو مشڪل ماحول ڪاميابيءَ تائين قائم رکڻ جو ڪارنامو سرانجام ڪري ڏيکاريو. اھو قطر ئي آھي، جنهن نه رڳو فلسطين جي معاملي کي بهتر انداز سان امن طرف وٺي وڃڻ جي سلسلي ۾ پنهنجو وقت ۽ سرمايو خرچ ڪيو آھي پر ھن اولھندي پاسي فلسطيني اٿارٽي ۽ غزا ۾ حماس جي انتظامي نيٽ ورڪ کي ھلائڻ جي لاءِ دل کولي امداد جاري رکي آھي. قطر اھا امداد لڪ ڇپ ۾ به نه ڏني آھي. آڪٽوبر واري واقعي کان شروع ٿيل اسرائيلي حملن کان اڳ قطر حماس جي مالي مدد اسرائيل معرفت ڪندو رھيو آھي. اھو قطر ئي آھي، جنهن نه رڳو آمريڪا جي ڪري صرف اسرائيل جا نفرت جوڳا نخرا ئي برداشت ڪيا آھن پر ان آمريڪي حملن جي موٽ ۾ پنهنجي ملڪ مٿان ايران جا وار به برداشت ڪيا آھن. ايترين قربانين کان پوءِ به جيڪڏھن قطر سان اسرائيل اھڙو سلوڪ اختيار ڪري ۽ آمريڪا ان سفاڪ سلوڪ جو تماشو ڏسي ته ان صورتحال جو سعودي عرب سميت امارات ۽ باقي عرب ملڪن طرف ڪھڙو پيغام ٿو پھچي؟ ڇا ان پيغام ۾ اھو پڇتاءُ ناھي ته آمريڪا تي اعتبار ڪري انهن تاريخ جي تمام وڏي غلطي ڪئي آھي. عرب دنيا جي سوشل ميڊيا تي ھن مھل جيڪو ڪجھ چيو، لکيو ۽ پيش ويو پيو وڃي، اھو ھڪ اھڙو آئينو آھي، جنهن جي مٿان غزا جي معصوم ٻارن ۽ مظلوم نارين جي رت جا نشان ايترا گھڻا آھن جو اڪثر عرب حڪمرانن جا چھرا چٽي طرح نظر به نه ٿا اچن.
قطر تي اسرائيلي حملو هڪ علائقائي مسئلو نه پر عالمي امن ۽ قانون لاءِ وڏو چيلينج آهي. هي واقعو نه رڳو وچ اوڀر ۾ ڇڪتاڻ وڌائيندو پر عالمي برادري لاءِ به هڪ امتحان بڻجي ويندو. جيڪڏهن هن قسم جي واقعن تي سخت ۽ گڏيل قدم نه کنيا ويا، ته مستقبل ۾ ملڪن جي سلامتي ۽ امن قائم رکڻ مشڪل ٿي سگهي ٿو.
_____________
