ڪوريا ۾ 3000 فُٽ بلنديءَ تي ٻُڌمت واري لنچ: کاڌي وارا پيالا ڌوئي آگھاريل پاڻي پيئڻو پيو
ٻُڌ مَت جو بھترين سبق: کاڌي جو زيان نہ ڪريو، جيتري بُک ھجي، ايترو ئي کاڌو کڻو
ڏکڻ ڪوريا جي سوراڪ جبل تي ٽي ھزار فُٽ بلنديءَ تي ھڪ ھزار سال قديم بائڪدام مندر ۾ ٻُڌ ڀڪشوءَ جي ڏنل ھڪ انوکي لنچ جو تجربو
اسان جي آڏو چار پيالا ھئا. وڏي پيالي ۾ ڏنل پاڻيءَ سان سڀني پيالن کي آگھاري اھو پاڻي ھڪ پيالي ۾ رکيوسين. کاڌو ضرورت موجب کڻڻ جو چيو ويو جنھن مان ذرو بہ بچائڻو ڪونہ ھو. پڇاڙيءَ ۾ سڀ پيالا پھرين ڏنل پاڻيءَ سان آگھارڻا ھئا. اُھو پاڻي ھڪ بالٽيءَ ۾ وڌو ويو ۽ پيالي جي تري ۾ بچيل ذرن وارو پاڻي پيئڻو ھو.
اسان کي ٻڌايو ويو ته بالٽيءَ ۾ گڏ ٿيل پاڻي به ضائع نه ڪبو ۽ اهو ٻاهر پکين جي لاءِ رکي ڇڏبو. ٻُڌ مت واري روايتي لنچ اسان کي ڏکي ته لڳي پر حقيقت ۾ حياتيءَ ۾ نظم ضبط ۽ پنهنجو ڪم پاڻ ڪرڻ، سادگي ۽ خدا جي ڏنل رزق جو زيان نه ڪرڻ جو وڏو سبق مليو.
نصير اعجاز
اسان سياستدانن وانگر ڀاشڻ ڏيڻ جا شوقين آھيون باقي عمل کان آڱوٺو. يا وري ايئن چئجي ته مُلن جيان واعظ ته ڪندا آھيون، پر ان تي عمل مھل پاڻ کي ٻرو چڙھيو وڃي. اھي ڳالھيون زندگيءَ جي ھر شعبي ۾ اسان تي ٺھڪي اچن ٿيون، پر مون ھتي صرف ھڪ حوالي سان اھو لکڻ ضروري سمجھيو ۽ اھو آھي روزاني زندگيءَ ۾ کاڌ خوراڪ جو زيان، جنھن جي خلاف اسان اٿندي ويھندي وڏا ڀاشڻ ڏيندا رھندا آھيون. سوشل ميڊيا تي روز ڪو نه ڪو ماڻھو گند ڪچري تي اڇلايل بچت سچت کاڌو ميڙيندڙ غريب ٻارن ۽ عورتن جي تصوير رکي پنھنجي ڏک جو اظھار ڪندو آھي ۽ ٻين کي به ڏک ڏياريندو آهي پر سچي ڳالھ ھي آھي ته عملي طور اسان اھڙا ناھيون.
کاڌ خوراڪ جي زيان جا ڪھڙا مٿال ڏجن. ھر ماڻھوءَ کي ڄاڻ به آھي. روزانو گھرن ۾ ته کاڌو زيان ٿئي ٿو پر وڏا مثال شادين ۽ ٻين دعوتن جا آھن جن ۾ ماڻھو ضرورت کان وڌيڪ کاڌو پليٽن ۾ ڀري ٽيبلن تي ويھندا آھن پر کائي ڪو نه سگھندا آھن ۽ لُٻيل کاڌو بچائي ڇڏي ويندا آهن جيڪو گندگيءَ جي ڍير تي اڇلايو ويندو آھي.
مون کي ته وزيراعظم محمد خان جوڻيجي واري زماني ۾ ٿر جو ڪارو ڏڪار ياد آھي جڏھن ٿر جا ڳوٺ لڏپلاڻ سبب خالي ٿي ويا ھئا. ڳوٺن ۾ بُک وگھي مئل ڍور مون پاڻ ڏٺا. تن ڏينھن ۾ سرڪار سڳوريءَ وزيراعظم جوڻيجي کي ننگرپارڪر گھرائي ٿرين ۾ امداد ورھائڻ جو ڊرامو ڪيو ۽ اُنھيءَ جي ڪوريج لاءِ ڪراچيءَ مان سٺ کن صحافين جي ٽيم وڏي تعداد ۾ سرڪاري گاڏين ۾ ٿر موڪليا وئي جن ۾ مان به شامل ھيس. سفر ڊگھو ھو تنھنڪري اسان کي رات مٺيءَ ۾ رھايو ويو جتي رات جو ريسٽ هائوس ۾ شاھي ڊنر ڏني وئي. مون صبح جو ريسٽ هائوس مان نيرن ڪري روانو ٿيڻ مھل ٻاھر ڏٺو ته ريسٽ هائوس جي ڀت سان لڳ رات جو بچيل کاڌي جو وڏو ڍير پيو ھو. اھو ڏسي ڏاڍو افسوس ٿيو ته ڏڪار سٽيل ٿر ۾ اسان کي شاھي کاڌا کارايا ويا ۽ بچي ويل اڇلايل کاڌي تي غريب ماڻھو گڏ ٿي ويا ھئا. سچي ڳالھ اھا آھي ته شرمندگي جي ڪري مان انھن کي ڏسي نه سگھيو ھيس جو ڏڪاريل ڏيھ ۾ امداد ورھائڻ واري ڊرامي تي ڪراچيءَ جي صحافين جي لوڌ کي لکين رپين جي خرچ سان آڻي سڻڀا طعام کارايا ويا ۽ بچيل کاڌو ڍير تي اڇلايو ويو ھو.
خير اصل ڳالھ ڏانھن اچان ٿو. کاڌو پنھنجي پليٽ ۾ ايترو کڻجي جيترو کائي سگھجي ۽ زيان نه ٿئي. انھيءَ جو سبق عملي طور مون کي ڪوريا ۾ مليو. ساڳيو سبق اسلام بہ ڏئي ٿو، پير ڪير عمل نٿو ڪري.
سال 2007 ۾ مان پھريون ڀيرو ڏکڻ ڪوريا ويس جتي گاديءَ واري شھر سيئول ۾ ڪجھ پروگرامن کانپوءِ اسان پنج ڇھ ڪلاڪ سفر ڪري مانھاءِ وليج پھتاسين جتي مانھاءِ اِن نالي سان چار ماڙ جديد عمارت ۾ رھائش ھئي. مانھاءِ اِن ٻُڌمت وارن جي ھوٽل جي ھئي جتي گھڻو ڪري ٻُڌن جا مندر گھمڻ ايندڙ يا خُود ٻُڌمت وارا پاڻ ھتي عبادت لاءِ اچي رھندا آھن.
سج لھي رھيو ھو ۽ ڪوريا وارن جي حساب سان ڊنر جو ٽائيم ٿي چُڪو ھو. پنھنجي پنھنجي ڪمري تي بيگ رکي اسان کي واپس ڊنر لاءِ گرائونڊ فلور تي اچڻو ھو. ڊائننگ ھال جي در کان اندر پاسي تي ٽري رکيل ھيون جن ۾ ھر کاڌي لاءِ خانو ٺھيل ھو. اسان قطار ۾ ھڪ ھڪ ٽري کڻي اڳتي وڌندا رھياسين جتي ٻہ ٽي وڏا ديڳڙا رکيل ھئا ۽ ٽي عورتون وڏن چمچن سان انھن مان چانور ۽ ٻوڙ کڻي ھر ھڪ جي ٽري ۾ وجھنديون پي ويون. عورتن کي انگريزي ڪا نہ ٿي آئي. مونکي انديشو ھو تہ متان سوئر جي گوشت جو ٻوڙ نہ ھجي. مون پڪ ڪرڻ لاءِ ھڪ مائيءَ کان انگريزيءَ ۾ پُڇيو ڳائو گوشت اھي؟ ھُن ڪنڌ ڌُوڻي ھا چيو تہ خوش ٿيس، پر منھنجي پُٺيان ھڪ ڪوريائي دوست دانھن ڪري مائيءَ کي روڪيو ۽ مونکي ٻُڌايائين تہ اھو پورڪ آھي. شڪر ڪيم ۽ پوءِ بس اوٻاريل چانورن تي گذارو ڪيم. بھرحال اتي پھريون سبق مليو نظم ضبط يعني قطار ۾ بيھي کاڌو وٺي اندر ڊائننگ ھال ۾ ويھي کائو. ڊنر کانپوءِ وري ميٽنگ رکيل ھئي جتي ھال جي پاسي ۾ لاھوري اوٻاريل گجرون رکيل ڏسي دل خوش ٿي وئي.
صبح جو سوير نيرن ڪري نائين وڳي جبل مٿي قديم مندر ڏانهن روانو ٿيڻو هو. هدايت موجب اٺين وڳي ڌاري ڊائننگ هال ۾ پهتاسين ته نيرن تيار هئي. مڇيءَ جو سُوپ (مصالحي واري پاڻيءَ ۾ مڇيءَ جا وڏا ٻيرا تَري رهيا هئا)، اوٻاريل اڇا ڦڪا چانور، هلڪو مٺو اڌ پڪو آمليٽ وغيره. مون ڦڪن اوٻاريل چانورن تي گذارو ڪيو ۽ مٿان ڪافيءَ جو ڪوپ پي ٻاهر اچي لائونج ۾ جائزو وٺڻ لڳس جتي ڪوريا جي آزاديءَ جي هڪ هيرو ٻُڌ پروهت Great Seon Master Seung Sahn جون تصويرون سندس تعارف سان گڏ لڳل هيون. استقبالي ڪائونٽر تي انگريزي ۽ ڪوريائي ٻوليءَ ۾ ڪتابڙا به رکيل هئا جن مان هڪ اڌ کڻي ورتم.ڪوريا وارن کي جپان سان آزاديءَ واري جنگ ۾ ٻڌ پروهتن ۽ سندن پيروڪارن جي ويڙهه تي وڏو فخر هو.اصل ۾ انهيءَ ٻڌ پروهت جي ياد ۾ ٽن ڏينهن جي نمائش لڳل هئي جنهن ۾ سندس ڪتاب ۽ شاعري جا نمونا به رکيل هئا. سندس شاعريءَ جو هڪ انگريزي ترجمو به مون هٿ ڪيو.
چار ماڙ مانهاءِ اِن جي ڀرسان هڪ ٻي شاهي عمارت هئي جيڪا ڪوريائي تاريخ جي قديم ڪتابن، قلمي نسخن ۽ نوادرات جي ذخيرن سان ڀريل هئي. ٻنهي عمارتن جي آڏو ڪجهه وکن تي آر سي سي اسٽرڪچر جو هڪ ڇاپرو ٺهيل هو جنهن ۾ سنڌ جي روايتي اَنُ رکڻ واري گُنديءَ کان به وڏي سائيز جو ڪاري رنگ جو گهنڊ Bell ، هڪ وڏي سائيز جو نغارو ۽ هڪ مڇيءَ جو مجسمو ٽنگيل هئا. اسان کي ٻڌايو ويو ته ٻڌ مت جا پوڄاري اَسُر ويل عبادت شروع ڪرڻ کان اڳ گهنڊ، نغاري ۽ مڇيءَ کي وڄائيندا آهن. گهنڊ وڄائڻ لاءِ وڻ جي ٿُڙ جو هڪ حصو زنجيرن سان ٻڌل هو جنهن کي لوڏي لوڏي زور سان گهنڊ کي هڻبو آهي جڏهن ته نغاري ۽ مڇيءَ لاءِ ڏونڪا هئا. چون ٿا ته اَسُر ويل جي سانت ۾ گهنڊ جو آواز چئن ڪلوميٽرن تائين ٻڌڻ ۾ ايندو آهي. اهي ٽئي شيون وڄائڻ سندن عبادت جو حصو آهي. هتان آخري ڏينهن روانگيءَ کان اڳ اهي ٽئي شيون وڄائڻ جو موقعو مليو.
عمارت کان ٻاهر نڪرڻ تي ٿڌ وڪوڙي وئي جو خبر پئي ته صبح جو سوير نه رڳو برفباري ٿي هئي پر لاڳيتو مينهن به وسي رهيو هو. ٿڌ کان بچاءَ لاءِ مونکي ڪاري ٽوپي ڪم اچي وئي. اسان کي جبل تي وٺي وڃڻ لاءِ هڪ ننڍي ڪوسٽر جو انتظام ڪيل هو ڇوته ور وڪڙ جابلو چڙهائيءَ تي وڏي ڪوچ جو هلڻ ڏکيو هو. اهو سوراڪ جبل Seorak mountain سڏجي جيڪو ڪوريا جي وڏن جبلن مان هڪ آهي ۽ انهيءَ تي ٽي هزار فُٽ چڙهڻ کانپوءِ اٽڪل هڪ هزار ورهيه پراڻو بائڪدام مندر Baekdam temple اچي ٿو.
ڪوسٽر خوبصورت ور وڪڙ رستن تان هلڻ لڳو ته ٻنهي پاسن کان گهڻوتڻو ڪاٺ جون ٺهيل من موهيندڙ ريسٽورنٽ، گيسٽ هائوس،سيڌي جا دڪان وغيرهه نظر آيا. اها سندن ٻهراڙي هئي. وڻن ۽ ٻي ساوڪ سان جهنجهيل جبل جي وڪڙن، قدرتي چشمن جي شفاف پاڻيءَ جي وهڪري ۽ ٻين قدرتي نظارن کي ڏسندا مٿي سفر ڪندا رهياسين. سوچيم ته ڪاش مان شاعر هجان ها ته ضرور شاعري ڪريان ها. حقيقت آهي ته اهڙي ماحول ۾ جتي قدرت جي سونهن ۽ سانت هجي ته اندر ۾ رومانس جو هڪ عجيب احساس جنم وٺي ٿو. هي اهو احساس آهي جنهن ۾ دنياوي سوچن ۽ خواهشن جو ڪوبه عمل دخل ناهي.
اڌ مني ڪلاڪ جي سفر کانپوءِ ڪوسٽر پهاڙي جهرڻن مان نڪتل نديءَ جي ڪپ تي هلي بيٺو. هيءَ ندي سنڌ جي کيرٿر جبل مان وهي ايندڙ نئن گاج ۽ اهڙين ٻين برساتي ندين جهڙي ويڪري ته ڪانه هئي، نه ئي ان ۾ گاج جهڙي گجگوڙ ۽ طاقت هئي، پر ان جو شفاف پاڻي نديءَ جي پيٽ ۾ پٿرن سان ٽڪرائبو مٿانهين، کان هيٺ لهندو روح ۾ سمائجي ويندڙ سنگيت جهڙو آواز پئدا ڪندو وهي رهيو هو. نديءَ جي ٻئي ڪپ تي ڪاٺ جي مندر جون مختلف عمارتون هيون. پري کان ئي انهن جي بناوت ٻڌائي رهي هئي ته اهي ٻُڌ مت جي ماڻهن جون عبادتگاهون آهن . اسان نديءَ جي پُل پار ڪري اتي پهتاسين ته وڏي پروهت Chief Monk ۽ سندس نائبن اسان جو استقبال ڪيو جيڪي اڳ ۾ ئي پهتل هئا. وڏي پروهت جو نالو سامجو Samjo هو. سامجو وڌ ۾ وڌ پنجٽيهه سالن جي عمر جو لڳو ٿي. سندس ۽ ٻين نائب پروهتن جا مٿا ڪوڙيل هئا ۽ ڪراٽي ماسٽرن جهڙي هلڪي سليٽي رنگ جي پتلون ۽ ننڍو گائون پاتل هئن. ٿڌ ۾ منهنجي حالت خراب هئي پر ڏٺم ته ڀڪشوئن تي انهيءَ جو ڪوبه اثر ڪونه هو.
اسان کي ڪاٺ جي ٺهيل هڪ هال ۾ ويهارين. بُوٽ هال جي ٻاهران لاهڻا پيا جو اندر فرشي نشست هئي. هر شخص جي ويهڻ لاءِ هڪ ڪُشن ۽ ننڍين ڄنگهن واري ننڍي ٽيبل هئي. هڪدم ٻن ڇوڪرين، جيڪي مانهاءِ اِن ۾ به ڪم ڪندي نظر آيون هيون ۽ هتي اچڻ کانپوءِ اهي به نائب پروهت نڪتيون، تن هر ٽيبل تي ميوو ۽ سبز چانهه رکڻ شروع ڪئي. کائڻ پيئڻ جو سلسلو هلندي وڏي پروهت سان تعارف ڪرايو ويو. هن پنهنجو تعارف ڪرائيندي ٻڌايو ته کيس ننڍي هوندي کان ئي پروهت ٿيڻ جو شوق هو۽ ان لاءِ هو مختلف مرحلا طئه ڪندو منزل تي پهتو آهي.
تعارف کان پوءِ اسان جي تنظيم جي گڏجاڻي رکيل هئي جنهن ۾ ايندڙ ٻن سالن لاءِ عهديدار به چونڊڻا هئا. گڏجاڻي ختم ٿيندي ئي منجهند جي مانيءَ جو وقت ٿي چڪو هو. ان مهل اسان جي ميزبانن ٻڌايو ته وڏي پروهت جي خواهش آهي ته لنچ سندس طرفان ڪريون. اسان کي ڪوبه اعتراض ڪونه هو پر منهنجي دل ٻڏي رهي هئي ته کائڻ لاءِ الائجي ڇا ملندو.
گڏجاڻي هلندي ڪنهن مهل هال جو جائزو وٺڻ تي مون کي چوڌاري ڪاٺ جي ڪارنيس تي ڪپڙي ۾ ٻڌل ڪيتريون ئي هڙون نظر آيون هيون. ڏسندي ئي ڏسندي پروهت ڇوڪرين هڙون لاٿيون ۽ هڪ هڪ هڙ اسان جي آڏو رکنديون ويون. ان وچ ۾ ننڍيون ٽيبلون هٽايون ويون هيون. اسان جي ويهڻ جي ترتيب ساڳي رهي يعني هڪٻئي جي سامهون قطار ۾. ٽيبلن جي جاءِ هڙن والاري. ان کانپوءِ اعلان ٿيو ته هڪ نائب پروهت اسان کي ٻُڌ مت موجب ماني کائڻ جو طريقو ٻڌائيندو. نائب پروهت ٻنهي قطارن جي منڍ وٽ ويٺو ۽ ڪاٺ جو چپٽو وڄائي اعلان ڪيائين ته سندس هدايتن تي عمل ڪندا وڃون. سندس پهرين هدايت هئي ته هڙ جي ڳنڍ کولي ان مان اسٽيل جا چار پيالا ۽ چانور کائڻ لاءِ اسٽيل جون ئي ٻه اسٽڪس ڪڍي ٻاهر رکون. پيالا اهڙي سائيز جا هئا جو هڪ وڏو، ٻيو ان کان ننڍو، ٽيون ان کان ننڍو ۽ چوٿون وري ان کان ننڍو. پيالا هڪٻئي ۾ پيل هئا جن کي اسان الڳ ڪري رکيوهو. ان کانپوءِ هڪ پروهت مائي گرم پاڻيءَ جي وڏي ڪٽلي کڻي آئي ۽ هر ماڻهوءَ جي وڏي پيالي ۾ پاڻي وجهندي وئي. هاڻي اسان کي هدايت ملي ته ان پيالي کي آگهاري اهو پاڻي ٻئي پيالي ۾ وجهون ۽ وري ان کي آگهاري ٽئين ۽ اهڙي طرح پڇاڙيءَ ۾ چوٿين پيالي ۾ وجهي رکون.
هاڻي طعام ورهائڻ جو سلسلو شروع ٿيو پر ان کان اڳ هدايت ڏني وئي ته کاڌو ايترو ئي کڻون جيترو کائي سگهون. کاڌو بچائڻو ناهي ۽ جنهن به جيترو به کاڌو بچايو هوندو اهو کيس کائڻو پوندو. سڀ کان پهرين اڇن اوٻاريل چانورن جو ديڳڙو هر ماڻهوءَ جي آڏو جهليو ويو. هر ڪنهن پنهنجي حساب سان چانور کنيا. مون به ٻه ٽي چمچن جيترا چانور پيالي ۾ وڌا. ان کانپوءِ مختلف شڪلين ۾ ڀاڄيون ۽ سانڌاڻا پيش ڪيا ويا جن کي ڏسي منهنجي بک ئي مري وئي. مون ڀر ۾ ويٺل ڪوريائيءَ کان پڇيو هو ته جيڪڏهن مان اهي شيون نه کان ته ميزبان پروهت دل ۾ ته نه ڪندو. سندس گرين سگنل کانپوءِ مون ٻي ڪابه شئي نه ورتي پر چانورن جي ٻئي دور ۾ وري ڪجهه چانور کڻي ورتم ته جيئن رات تائين بک نه مران.
چانورن جا ٻه ٽي گرهه هئا سي ته مون منٽ ۾ کائي ورتا. ان کان پوءِ ويٺي ٻين جي حالت ڏٺم. هنن پليٽون ته ڀري کنيون هيون پر اهڙا کاڌا نڙيءَ کان هيٺ ئي ڪونه پيا لهن. ڪوريائي ساٿين، منگول ۽ سنگاپوري دوستن لاءِ گهڻو مسئلو ڪونه هو پر ٻيا ساٿي وٺجي ويل پي ڏٺا. خاص طور ڀاٽيا سان وڏي حالت هئي. جڏهن سڀني کاڌو بس ڪرڻ جو اشارو ڏنو ته پروهت سڀني جي ٿانون تي نظر وڌي ۽ جنهن جي پيالي ۾ جيڪو ڪجهه بچيل هو اهو ان کي ختم ڪرڻ جي هدايت ڪئي جنهن تي هنن نه چاهيندي به عمل ڪيو. ان کانپوءِ هدايت آئي ته هڪ پيالي ۾ بچيل پاڻيءَ سان باقي استعمال ٿيل پيالا آگهاريو ۽ اهو کاڌي مليل پاڻي هڪ پيالي ۾ گڏ ڪريو. سڀني ايئن ڪيو، پر ان وقت وڏي جُٺ ٿي جڏهن نئون حڪم مليو. پروهت مائي هڪ بالٽي کڻي هر هڪ آڏو آئي ۽ چيو ويو ته پيالي ۾ گڏ ٿيل پاڻي مٿاڇرو ڪري بالٽيءَ ۾ وجهو ۽ پيالي جي تري ۾ جيڪو پاڻي ۽ کاڌي جا ذرا بچن اهي پي وڃو. مون رب جو شڪر مڃيو ته، چانورن کانسواءِ ٻي ڪا شئي نه کنئين هئم. منهنجي پيالي ۾ هڪ اڌ چانور جو داڻو هو سو پاڻيءَ جي ڍُڪ سان پي ويس. ٻين سان جيڪا حالت ٿي اها بيان ڪرڻ کان ٻاهر آهي.
ايئن سمورا پيالا صاف ٿي ويا ۽ وري پروهت جي هدايتن موجب انهن کي هڙ ۾ ٻڌي رکي ڇڏيوسين. اسان کي ٻڌايو ويو ته بالٽيءَ ۾ گڏ ٿيل پاڻي به ضائع نه ڪبو ۽ اهو ٻاهر پکين جي لاءِ رکي ڇڏبو. ٻُڌ مت واري روايتي لنچ اسان کي ڏکي ته لڳي پر حقيقت ۾ حياتيءَ ۾ نظم ضبط ۽ پنهنجو ڪم پاڻ ڪرڻ، سادگي ۽ خدا جي ڏنل رزق جو زيان نه ڪرڻ جو وڏو سبق مليو.
روانگيءَ کان اڳ مندر جا مختلف حصا ڏيکاريا ويا. هتي رهندڙ پروهتن ۽ پوڄارين لاءِ بجليءَ سميت زندگيءَ جي هر سهولت موجود هئي. ساڳي مندر ۾ ڪوريا جي بعد وارن دورن ۾ ٻہ ڀيرا رات رھڻ جو بہ موقعو مليو ۽ تڏھن اھو سبق مليو تہ ڊائننگ ھال ۾ ماني کائي ٽري بہ پاڻ ڌوئو.
________________
نصير اعجاز ڪراچيءَ ۾ رھندڙ سينئر صحافي ۽ يارھن ڪتابن جو ليکڪ آھي. ھُو ست ڀيرا ڪوريا وڃي چُڪو آھي ۽ سندس ھڪ سفرنامو بہ ڇپيل آھي.
