انھيءَ سفر جا ڪي ته تمام سڌا ۽ سولا رستا هوندا آهن پر ڪي وري تمام اَڻانگا. زندگيءَ جي سفر ۾ ڪو رھبر ڳولجي ۽ مشورا وٺجن
پر رھبر جي صلاح کي بنا سوچڻ جي مڃڻ بدران، سڀ کان اول ٻُڌجي، پوءِ سوچي سمجھي فيصلو ڪرڻ گرجي ته ڪھڙي ڳالھ اسان جي حالتن سان ٺھڪي ٿي
عبدالله عثمان مورائي
اسان ڪيترا به هوشيار يا تجربيڪار هجون پردنيا بابت اسان جو نظريو اڻپورو هوندو آهي. ٻيا ماڻهو اهڙيون غلطيون يا موقعا ڏسي سگهن ٿا جيڪي شايد اسان جي نظر کان لڪل هجن. جڏهن اسان ڪنهن کان صلاح وٺون ٿا ته اهو عاجزي ۽ اعتماد جو اظهار هوندو آهي. ان سان لاڳاپا وڌيڪ ويجهڙا ۽ مضبوط ٿين ٿا.
زندگي هڪ ڊگهو، اڻ ڏٺو ۽ پيچيده سفر آهي، جنهن جي واٽ ۾ ڪي ته تمام سڌا ۽ سولا رستا هوندا آهن پر ڪي وري تمام ڏکيا ۽ اڀرا. ان سفر ۾ اسين اڪثر اڪيلا هلڻ جي ڪوشش ڪندا آهيون، پر ڇا اسان کي هڪ اهڙي ساٿيءَ جي ضرورت ناهي هوندي جنهن اها واٽ اڳ ۾ ئي ڏٺي هجي؟ اهڙو ساٿي يا گائيڊ ئي زندگيءَ ۾ اسان جو رهبر، استاد يا صلاحڪار بڻجي سگهي ٿو. هڪ رهبر رڳو هڪ شخص نه آهي پر اهو هڪ علم، تجربو ۽ حڪمت جو خزانو آهي، جيڪو اسان جي زندگيءَ جي رستي کي روشن ڪري سگهي ٿو. اهو ڄڻ هڪ اهڙو پوکيل وڻ آهي جيڪو پنهنجي ڇانو ۽ ميوو ٻنهي سان پنهنجي مسافرن کي آرام ڏيندو آهي.
صلاح اصل ۾ ڪنهن جو گڏ ڪيل تجربو آهي. ڪو ماڻهو اڳ ئي اهڙي صورتحال مان گذري چڪو هوندو ۽ ان کان سکيل سبق اسان جو وقت، توانائي يا تڪليف بچائي سگهي ٿو. زندگيءَ ۾ اسان کي رهبر جي ضرورت ڇو پوي ٿي، ان جا ڪيترائي سبب آهن. سڀ کان اهم سبب اهو آهي ته هڪ رهبر اسان کي پنهنجي تجربن مان سکڻ جو موقعو ڏئي ٿو. ڪنهن به شعبي ۾، چاهي اهو ڪاروبار هجي، تعليم هجي يا ذاتي زندگي، هڪ تجربيڪار شخص جي صلاح اسان کي ڪيترين ئي غلطين کان بچائي سگهي ٿي. هو اسان کي اهي سڀ مسئلا اڳواٽ ٻڌائي سگهي ٿو جيڪي اسان جي رستي ۾ اچي سگهن ٿا.
عارف ۽ چاچا رحيم جو دڪان
ٻين جي ڳالهه ٻڌڻ سان اهڙين غلطيَن کان بچي سگهجي ٿو، جيڪي هو اڳ ۾ ڪري ۽ سکيا هوندا. هڪ نوجوان ڇوڪرو عارف، جيڪو وڏن خوابن سان پنهنجي ڳوٺ ۾ هڪ ننڍڙو ڪاروبار شروع ڪرڻ چاهي پيو. هو ڏاڍو پرجوش هو پر هن کي عملي تجربو نه هو. هو واپار شروع ڪندو هو پر ڪڏهن سامان جي چونڊ ۾ ته ڪڏهن گراهڪن سان ڳالهائڻ ۾ غلطيون ڪندو هو. هر ناڪاميءَ تي هو مايوس ٿي ويندو هو ۽ ڪاروبار بند ڪرڻ جو سوچيندو هو. ڳوٺ جي بازار ۾ هڪ پراڻي دڪان جو مالڪ، چاچا رحيم، هن کي اڪثر ڏسندو هو. هڪ ڏينهن جڏهن عارف مڪمل طور تي مايوس ٿي پنهنجو سامان ٻڌڻ جو سوچي رهيو هيو هو ته چاچا رحيم کيس پنهنجي دڪان تي سڏيو. چاچا رحيم عارف کي ڪا نصيحت نه ڏني، پر کيس پنهنجي جوانيءَ جي هڪ ڪهاڻي ٻڌائي. ”پٽ، جڏهن مون پهريون دفعو هي دڪان کوليو هو ته مان به تو وانگر ئي هيس. مون کي خبر ئي نه هئي ته گراهڪن سان ڪيئن ڳالھائجي يا حساب ڪتاب کي ڪيئن سنڀالجي. مون به ڪيترا ئي نقصان ڪيا هئا. پر منهنجو استاد ۽ صلاحڪار، يعني منهنجي پيءُ مون کي هميشه چوندو هو ته پنهنجين غلطين مان سبق سک. پنهنجي دل جي ٻُڌ، پنهنجي گراهڪن کي سمجهه ۽ ڪڏهن به اڪيلو نه هل.“ چاچا رحيم جي ڪهاڻي عارف جي دل کي لڳي. هن محسوس ڪيو ته هو اڪيلو ناهي ۽ ناڪامي ڪاروبار جو هڪ حصو آهي. چاچا رحيم پوءِ آهستي آهستي هن جو رهبر بڻجي ويو. هن عارف کي سامان جي چونڊ کان وٺي گراهڪن کي سمجهڻ تائين هر ڳالهه سيکاري ۽ ان سان عارف جو ڪاروبار هڪ دفعو ٻيهر چڱي طرح هلڻ لڳو.
ٻيو اهم سبب اهو آهي ته هڪ استاد اسان کي صحيح سوچ ۽ درست نظر ڏئي سگهي ٿو. جڏهن اسين ڪنهن مسئلي ۾ ڦاسي پوندا آهيون ته اسان جو دماغ گهڻو ڪري هڪ طرفو سوچيندو آهي. ان وقت، هڪ رهبر ٻاهران وڌيڪ واضع طور تي صورتحال کي ڏسي سگهي ٿو ۽ اسان کي مسئلي کي حل ڪرڻ لاءِ نوان طريقا ٻڌائي سگهي ٿو. هو اسان کي وڏي تصوير ڏسڻ ۾ مدد ڪري سگهي ٿو. جڏهن اسان صلاح وٺون ٿا ته وڌيڪ ڄاڻ ۽ مختلف خيال ملي ٿو، جنهن سان فيصلا وڌيڪ متوازن ۽ سُلجهيل ٿين ٿا.
عائشه ۽ پروفيسر جو فيصلو
عائشه هڪ باصلاحيت ڇوڪري هئي جنهن کي پنهنجي ڪيريئر ۾ هڪ وڏو فيصلو ڪرڻو هو. هن کي ٻه نوڪريون آفر ٿيون هيون. هڪ ۾ تمام گهڻي پگهار هئي پر ان ۾ کيس ڪو خاص اطمينان محسوس نه پيو ٿئي. جڏهن ته ٻي نوڪري ۾ پگهار گهٽ هئي پر اها هن جي جذبن ۽ شوق مطابق هئي. هوءَ ٻنهي نوڪرين جي وچ ۾ ڦاٿل هئي ۽ فيصلو نه ٿي ڪري سگهي. هوءَ پنهنجي يونيورسٽيءَ جي اڳوڻي پروفيسر وٽ وئي، جنهن تي هن کي تمام گهڻو ڀروسو هو. عائشه جي ڳالهه ٻڌي، پروفيسر کيس ڪو به سڌو مشورو نه ڏنو. ان جي بدران، هن کيس هڪ ڪهاڻي ٻڌائي. ”جڏهن مان نوجوان هيس، مون وٽ ٻه رستا هئا. هڪ ته مان ڪنهن وڏي ڪمپنيءَ ۾ گهڻي پگهار تي نوڪري ڪريان يا پوءِ مان هڪ استاد بڻجي پنهنجي علم کي ٻين ۾ پکيڙيان. سڀني ماڻهن مون کي چيو ته مان گهڻي پگهار واري نوڪري اختيار ڪريان. پر مون پنهنجي دل جي ٻڌي ۽ استاد بڻجڻ جو فيصلو ڪيو. جيتوڻيڪ مون کي گهڻو پئسو نه مليو پر مون کي جيڪو سڪون ۽ خوشي ملي، ان جو ڪو مقابلو نه هو.“ پروفيسر جي ڪهاڻي عائشه کي پنهنجي دل سان لڳي ۽ هن کي پنهنجي زندگيءَ جي مقصد کي سمجهڻ ۾ مدد ملي. پوءِ عائشه اها نوڪري چونڊي جنهن ۾ هن کي شوق ۽ سڪون مليو ۽ هوءَ اڄ ڏاڍي ڪامياب ۽ خوش آهي.
ان کان علاوه، هڪ رهبر اسان لاءِ همٿ ۽ حوصلو پيدا ڪرڻ جو ذريعو بڻجي سگهي ٿو. زندگيءَ جي سفر ۾ ڪڏهن ڪڏهن اسان جي همت ٽٽي ويندي آهي ۽ اسين محسوس ڪندا آهيون ته اسين هاڻي اڳتي نه وڌي سگهنداسين. اهڙي وقت ۾ هڪ رهبر اسان جي صلاحيتن تي ڀروسو رکي اسان کي همٿائي سگهي ٿو ۽ اسان کي ياد ڏياري سگهي ٿو ته اسان ڇا حاصل ڪري سگهون ٿا.
سلمان ۽ سندس ڊاڪٽر دوست
ڪڏهن اسان پريشان يا جذباتي ٿيندا آهيون ته سوچ صحيح ڪم نٿي ڪري. اهڙي وقت ۾ ڪنهن جو ٺهڪندڙ مشورو ذهن کي صاف ۽ سڪون ڏئي سگهي ٿو. سلمان هڪ ڏاڍو هوشيار شاگرد هو، جنهن جو خواب ڊاڪٽر بڻجڻ هو، پر هو بار بار امتحانن ۾ ناڪام ٿي رهيو هو. هو بلڪل مايوس ٿي چڪو هو ۽ محسوس ڪري رهيو هو ته هو ڊاڪٽر بڻجڻ جي لائق ناهي. هو پنهنجي هڪ بزرگ دوست وٽ ويو جيڪو اڳ ۾ ئي ڊاڪٽر هو.
سلمان سڄي صورتحال ٻڌائي ۽ چيو ته هو هاڻي پڙهائي ڇڏي ڏيندو. ڊاڪٽر دوست سلمان کي گڏ ويهاري کيس ٻڌايو ته هو ڪيئن ڊاڪٽر بڻيو هو. ”سلمان، ماڻهو صرف منهنجي ڪاميابي ڏسن ٿا پر منهنجي پويان ناڪامي ۽ سخت محنت ڪنهن کي به نظر نه ايندي آهي. جڏهن آء ڊاڪٽر بڻجڻ جي تياري ڪري رهيو هيس ته آء به بار بار ڪجهه امتحانن ۾ ناڪام ٿي رهيو هيس. پر منهنجي استادن مون کي هميشه چيو ته ڪاميابيءَ جو رستو ناڪاميءَ مان ئي گذرندو آهي. هاڻي تون پنهنجي ناڪاميءَ کي پنهنجو استاد بڻاءِ ۽ اڳتي وڌ. ان کان سواء هن سلمان کي حوصلا ڏنا ته هو هر روز هڪ مخصوص شيڊول تي پڙهائي ڪري ۽ اهو کيس ٻڌائيندو رهي. سلمان ائين ڪرڻ شروع ڪيو ۽ آهستي آهستي هن جي ناڪامي ڪاميابيءَ ۾ بدلجي وئي.
هڪ رهبر کي ڳولڻ ڪنهن باقاعده عمل جو نالو ناهي. هو ڪو به شخص ٿي سگهي ٿو: هڪ بزرگ، ڪو استاد، ڪو ڪم ڪار جو ساٿي يا ايستائين جو ڪو وڏو دوست جنهن کي زندگيءَ ۾ اسان کان وڌيڪ تجربو هجي. سڀ کان اهم ڳالهه اها آهي ته اسان کي اهڙو شخص ڳولڻ گهرجي جنهن تي اسان کي ڀروسو هجي ۽ جنهن کان اسان سچائيءَ سان سکڻ چاهيون.
آخر ۾ چوڻ جو مقصد اهوآهي ته، مشورو هميشه مسئلو حل ڪرڻ لاءِ ئي نه هوندو آهي پر اهو اسان جي سوچ وڌائي ٿو، اسان جي خيالن کي چئلينج ڪري ٿو ۽ شخصيت کي وڌائڻ ۾ مدد ڪري ٿو. زندگي اسان جي پنهنجي آهي ۽ اسين پنهنجو سفر پاڻ ئي طئہ ڪندا آهيون. پر هڪ رهبر جي موجودگيءَ سان اهو سفر وڌيڪ محفوظ، آسان ۽ ڪامياب ٿي سگهي ٿو. اهو اسان جي زندگيءَ جي سفر ۾ هڪ اهڙي هلڪي لاٽ واٽ ۽ وانگر آهي جيڪا اسان کي اونداهين کان بچائي پنهنجي منزل تائين پهچڻ ۾ مدد ڪري ٿي. تنهن ڪري، پنهنجي اوسي پاسي ۾ اهڙو رهبر ڳوليو ۽ سندس تجربي مان فائدا حاصل ڪريو. پر ياد رکڻ جي ڳالهه اها آهي ته صلاح کي بنا سوچڻ جي مڃڻ بدران، سڀ کان اول ٻڌڻ، پوءِ سوچي سمجهي فيصلو ڪرڻ گهرجي ته ڪهڙي ڳالهه اسان جي حالتن ۽ قدرن سان ٺهڪي ٿي.
_____________
عبداللہ عثمان مورائي سُئيڊن ۾ گرائونڊ واٽر انجنيئر ھُئڻ سان گڏ ناميارو ليکڪ آھي. ھُو انگريزي، سنڌي ۽ اُردو ٻولين ۾ ڪالم ۽ سفرناما لکندو رھي ٿو.
