سياست ۾ سچائي: سوشل ميڊيا، مصنوعي ذهانت ۽ جمھوريت جو بحران

سوشل ميڊيا جي ڪري بيھودگي وڌي وئي آهي، جنھن سان آن لائن غصو ۽ اشتعال وڌي ٿو. ذاتي حملا ۽ اشتعال انگيز بيان غالب آهن

مائڪل پيٽرڪ لِنچ جي نئين ڪتاب ”سياست ۾ سچائي: ان کي جمھوريت ڇو گهرجي“ جو جائزو

نور محمد مري، وڪيل، اسلام آباد

مائڪل پيٽرڪ لِنچ Michael Patrick Lynch جو نئون ڪتاب سياست ۾ سچائي: ان کي جمھوريت ڇو گهرجي On Truth in Politics: Why Democracy Demands It، اپريل 2025 ۾ شايع ٿيو آھي. ان ڪتاب ۾ ھُو زور ڏئي ٿو ته سچائي رڳو هڪ نظرياتي اصول ناهي، پر جمھوريت جو بنياد آهي. اڄ جي دور ۾، جتي معلومات جي رفتار تيز آهي، افواهون ۽ وائرل سينزيشنل مواد عام آهن، جمھوريت کي هڪ منفرد چيلنج پيش آهي، سياست هاڻي اڪثر حقيقت ۽ اخلاقي سوچ جي بدران تماشي ۽ جذبات سان ماپي وڃي ٿي. لنچ زور ڏئي ٿو ته سچائي کان سواءِ ادارن تي اعتماد، قيادت جي جوابدهي، ۽ شھري شموليت متاثر ٿيندي آهي.

ڪتاب جو پھريون باب، جنھن جو عنوان آهي ”ٽويٽ بوڪينز ۽ سچائي“، خاص طور تي دلڪش آهي. لنچ هڪ گروپ جو تصور پيش ڪري ٿو تہ جيڪو وڌيڪ پرواهه ڪندو آهي ته انھن جا بيان دوستن کي پسند اچن ۽ دشمنن کي ناپسند اچن، چاهي اهي سچا هجن يا نه. اهي ٽويٽ بوڪينز جديد سوشل ميڊيا جي سوچ جي نمائندگي ڪن ٿا—نمائش تي ٻڌل، ڌيان طلب، ۽ قبائلي حمايت تي هلندڙ، تحقيق ۽ حقيقت پسندي جي بدران. اهو واضح ڪري ٿو ته فيس بڪ، ٽويٽر/ايڪس، واٽس ايپ، ٽڪ ٽاڪ ۽ مصنوعي ذهانت جا سرچ ٽولس دنيا ۾ سياست تي ڪيئن اثر وجهن ٿا.

بين الاقوامي مثالن تي نظر وجھڻ سان اثر واضح آهي. آمريڪا ۾ 2020 جي چونڊن کان پوءِ، وائرل پوسٽون ۽ پيغامات جن ۾ چيو ويو ته چونڊ “چوري” ٿي وئي، تيزي سان سوشل ميڊيا تي پکڙجي ويا. اهي پيغامات گهڻو ڪري حقيقت تي ٻڌل نه هئا ۽ اڪثر پنھنجي پنھنجي حلقن ۾ گردش ڪندا رهيا، جتي انھن جي اهميت لائڪس ۽ شيئرز سان ماپي ويندي هئي، حقيقت سان نه. نتيجي طور، جمھوريت تي اعتماد گهٽجي ويو ۽ سياسي ماحول سخت ورهائجي ويو.

برازيل ۾ جائر بولسونارو جي چونڊ مھم دوران، واٽس ايپ نيٽ ورڪس ۽ ٻين پليٽفارمز غلط معلومات، ميمز ۽ گمراهه ڪندڙ آڊيو ڪلپس کي پکڙائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيا. سنزيشنل مواد غالب رهيو، جڏهن ته روايتي صحافت حقيقت تي ٻڌل معلومات مھيا ڪرڻ ۾ مشڪل جو شڪار رهي. اهڙي طرح هندستان ۾ واٽس ايپ ۽ فيس بڪ نيٽ ورڪس مذهبي ۽ علائقائي سياست کي متاثر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا ويا، جنهن سان سماجي هم آهنگي متاثر ٿي ۽ ادارن تي اعتماد گهٽجي ويو. پاڪستان ۾ سياسي گفتگو اڪثر سوشل ميڊيا تي اشتعال انگيز بيانن، ذاتي حملا ۽ سڃاڻپ جي بنياد تي مباحثي تي مرڪوز آهي. نتيجو اهو آهي ته عوامي بحث ۾ معلومات جي اهميت ان جي حقيقت کان نه، پر جذباتي ڪشش تي ماپي ويندي آهي، جنهن سان سياسي جوابدهي ۽ شهري ذميواري ڪمزور ٿئي ٿي.

سوشل ميڊيا پليٽفارمز گهڻو ڪري درست معلومات کي نہ پر مشغوليت کي ترجيح ڏين ٿا. وائرل مواد کي وڌايو وڃي ٿو ڇو ته اهو جذبات کي اُڀاري ٿو. مختصر وڊيوز، ميمز ۽ شيئر ڪرڻ لائق پوسٽون ڌيان جو مرڪز بڻجي وينديون آهن، پر ان سان سنجيده بحث ۽ معقول سياسي مباحثو گهٽجي وڃي ٿو. شهري تماشائي بڻجي وڃن ٿا، نه ته دانشمندانه جهموريت جي شموليت جا.

معلومات جي غلط بياني ۽ سياسي ڌوڪيبازي کان علاوه، سوشل ميڊيا جا اخلاقي، ثقافتي ۽ سماجي اثر پڻ اهم آهن. سنسيشنل مواد جي غلبي سبب اخلاقي غور گهٽجي ٿو، ڇو ته آن لائن مباحثن ۾ غصو، تمسخر ۽ اسڪينڊل کي اهميت ڏني ويندي آهي. سياسي گفتگو جذباتي ردعمل تي وڌيڪ زور ڏيندي آهي، بجاءِ ان جي ته اهو ذميوار جائزي تي ٻڌل هجي. ثقافتي قدر پڻ تبديل ٿي رهيا آهن، ڇو ته اڳ ۾ ناقابل قبول رويا، زبان يا عادتون آن لائن معمول بڻجي وڃن ٿيون. ان سان عوامي گفتگو ۾ بتدريج گهٽتائي اچي ٿي ۽ عالمي، ڪڏهن ڪڏهن بيہوده، رجحانات کي فروغ ملي ٿو، جيڪي روايتي ڪميونٽي اقدار سان ٽڪراءُ ڪن ٿا.

روايتي طور تي مذهبي ۽ اخلاقي اصول شهري ذميواري جي رهنمائي ڪندا رهيا آهن. سوشل ميڊيا ان ۾ چئلينج پيدا ڪري ٿو، اخلاقي غور گهٽائي ٿو، شهري شڪ پيدا ڪري ٿو ۽ سنگين موضوعن تي لاپرواهي جي ترغيب ڏئي ٿو. پاڪستان جهڙن ملڪن ۾، ان جا اثر واضح آهن: قيادت تي اخلاقي ڪنٽرول ڪمزور ٿئي ٿو ۽ شهري سوچ سمجھ سان شموليت گهٽ ڪندا آهن.

سوشل ميڊيا جي ڪري بيھودگي وڌي وئي آهي، جنھن سان آن لائن غصو ۽ اشتعال وڌي ٿو. ذاتي حملا ۽ اشتعال انگيز بيان غالب آهن، ۽ اهو رويو حقيقت ۾ سياست ۾ پڻ اچي ٿو. سياسي قيادت به اڪثر انھي طرز کي اپنائيندي آهي، جڏهن ته شهري جذبات ۽ تماشو ڏسي ردعمل ڏين ٿا. نتيجو اعتماد جي گهٽتائي، وڌيڪ ورهاست ۽ ڪمزور سياسي ماحول جي صورت ۾ ظاهر ٿئي ٿو، جتي اخلاق ۽ سچائي پوئتي رهجي وڃن ٿا.

عالمي سطح تي مثال ظاهر ڪن ٿا ته اهي مسئلا ڪيئن هڪ ٻئي سان ڳنڍيل آهن. آمريڪا، برازيل، هندستان، ۽ پاڪستان ڏيکارين ٿا ته الگوردم تي ٻڌل سوشل ميڊيا ڪيئن سياسي تاثر بدلائي ٿو، ادارن تي اعتماد گهٽائي ٿو، ۽ معقول مباحثو متاثر ڪري ٿو. مقامي سطح تي، وائرل مواد اڪثر ديھي ۽ شهري سياسي شموليت تي اثرانداز ٿئي ٿو، جنهن سان سنجيده مباحثو ۽ عاقلانه فيصلو ڪرڻ جي جڳهه گهٽجي وڃي ٿي.

انهن چئلينجن کي منهن ڏيڻ لاءِ ڪجهه قدم ضروري آهن. تعليم ۾ تنقيدي سوچ، اخلاقي شعور ۽ حقائق جي تصديق تي زور ڏيڻ گهرجي ته جيئن شهري سياسي دعوائن جو ذميواري سان جائزو وٺي سگهن. پليٽفارمز کي غلط يا سنسيشنل مواد جي پکڙجڻ لاءِ جوابده بڻايو وڃي. مصنوعي ذهانت جا اوزار حقيقت جي جانچ ۽ نگراني ۾ مدد ڪري سگهن ٿا، شرط اهو ته جانبداري ڪنٽرول هيٺ هجي. ڊجيٽل شهري تعليم شهري کي الگوردم جي اثر ۽ غلط معلومات کي سڃاڻڻ جي قابل بڻائي ٿي. ڪميونٽي ادارا، اين جي اوز، ۽ ثالث اهڙا محفوظ مقام مهيا ڪري سگهن ٿا جتي آن لائن دٻاءُ کان سواءِ معقول مباحثو ٿئي. اهي قدم، مشاهدي ۽ تجربي تي ٻڌل، سچائي، اخلاق ۽ شهري ذميواري کي مضبوط ڪرڻ ۾ مددگار ٿي سگهن ٿا.

سوشل ميڊيا ۽ مصنوعي ذهانت سياست کي هڪ اهڙو ميدان بڻائي ڇڏيو آهي جيڪو توجہ، تماشو ۽ جذبات تي ٻڌل آهي. پليٽفارمز بيہودگي کي وڌائين ٿا، سچائي کي ڪمزور ڪن ٿا، ۽ اخلاقي معيار تي اثر وجهن ٿا. شھري سياسي مواد کي رڳو تفريح طور ڏسن ٿا، جڏهن ته اڳواڻ ڌيان جي انگن اکرن مان فائدو وٺن ٿا. هڪ صحتمند جمھوريت لاءِ سچائي، اخلاقي شعور ۽ معلومات تي ٻڌل شهري شموليت ضروري آهي. انهن بنيادن کان سواءِ سياسي ادارا ڪمزور، ورهايل ۽ غير جوابده بڻجي وڃن ٿا.

ضروري آهي ته سچائي سياسي زندگيءَ جو مرڪز بڻجي، اخلاقي شعور کي فروغ ملي، ۽ معقول مباحثو وڌايو وڃي. صرف اهڙي صورت ۾ جمهوريت فڪري ۽ دانشمندانه مقام بڻجي سگهي ٿي.

_______________

نور محمد مري قانوندان ۽ ثالث آھي. ھُو اسلام آباد ۾ رھي ٿو