زوردار برسات جي اڳڪٿي ۽ وسيلن ھوندي ڪراچيءَ ۾ شهري ٻوڏ جا ڪارڻ  

بدترين حالتن جي لاءِ تياري نہ ڪرڻ لاڳاپيل رٿابندي ۽ خطرن جي تشخيص ۾ هڪ وڏي گهٽتائي کي ظاهر ڪري ٿي. اهڙين آفتن کي گهٽائڻ لاءِ صحيح اڳڪٿي ۽ تيز بارش جي حالتن کي ذھن ۾ رکندي عملي قدم کڻڻ ضروري آھن۔

محمد احسان لغاري

ڪلھ 19 آگسٽ 2025 تي ڪراچيءَ ۾ آيل شهري ٻوڏ سامھون آھي ، جنهن جي نتيجي ۾ شهر ۾ هزارين رهواسي ڦاسي پيا. ٻوڏ جو سبب صبح کان وٺي تيز مينھن وسڻ آھي۔ جنهن شھر کي ذري گھٽ مفلوج ڪري ڇڏيو۔ ڇا ھن بحران جي ناڪاري اثرن کي گھٽائي سگھبو ھو ؟  اچو ان جو ٿورو تجزيو ڪرڻ جي ڪوشش ڪريون ۽  ڪجھ نقطن تي غور ڪريون جھڙوڪ برسات جي اڳڪٿي، وسيلن جي دستيابي، اسڪول بند ڪرڻ جا فيصلا، ۽ بچاءُ وارن اڻپورن اُپائن پويان سبب.

1. برسات جي اڳڪٿي ۽ شدت جي غلط تشخيص

لاڙ، وچولي، ڪراچي، ساحلي ۽ اڀرندي سنڌ لاءِ برسات جي اڳڪٿي ڪئي وئي هئي۔ ٽن ڏينھن کان لاڙ ۽ ٿر ۾ وسڪارا  شروع ٿي چڪا ھئا۔ اڳڪٿيءَ ۾ اھڙا علائقا پڻ ڏنل ھئا جنهن ۾ 22 آگسٽ تائين برساتن جو ٻڌايل آھي۔  مينھن جي  شدت مختلف هنڌن تي مختلف نظر آئي۔ اڳڪٿيءَ ۾ وچٿري، تيز ۽ تمام تيز مينھن جو ضرور چيل ھو۔ ڪجهه علائقن ۾ توقع کان گهٽ برسات ٿي ۽ ٻين ۾ تمام گهڻي برسات پئي. ڪراچيءَ ۾ برسات جي شدت کي گهٽ سمجهڻ شهر جي اڻ پوري تياري  جو هڪ سبب سمجهي سگهجي ٿو. جيتوڻيڪ موسمي اڳڪٿيون فطري طور تي غير يقيني هونديون آهن، پر بدترين حالتن جي لاءِ تياري نہ  ڪرڻ لاڳاپيل رٿابندي ۽ خطرن جي تشخيص ۾ هڪ وڏي گهٽتائي کي ظاهر ڪري ٿي. اهڙين آفتن کي گهٽائڻ لاءِ صحيح اڳڪٿي ۽ تيز بارش جي حالتن کي ذھن ۾ رکندي عملي قدم کڻڻ ضروري آھن۔

2. وسيلن جي دستيابي ۽ ناڪامي

ڪراچي شھر جي انتظاميا وٽ گاڏين، پمپن، ايمرجنسي مشينري ۽ عملي جو مناسب تعداد موجود آهي جيڪي آفتن جي ردعمل لاءِ لاڳاپيل ادارن کي فراهم ڪيا ويا آهن. تنهن هوندي بہ اهي وسيلا برسات جي شدت کي گهٽ سمجهڻ سبب مؤثر طور تي وقتائتا استعمال نہ ڪيا ويا ۽ تڪڙا استعمال نه ٿي سگهيا. بھرحال ھاڻ حڪومت ڪافي ڪوششون وٺي رھي آھي۔  وسيلن جي استعمال جي هيءَ کوٽ هڪ فعال بدران غير فعال طريقي کي ظاهر ڪري ٿي. جڏهن ته وسيلا موجود آهن، انهن جي متحرڪ ٿيڻ ۾ ڪامورڪي سُستي، خراب ڪوآرڊينيشن/ سھڪار ، يا اڳواٽ ڪارروائي لاءِ واضح پروٽوڪول جي کوٽ رڪاوٽ بڻيل آهن. ڳري برسات جي توقع ھوندي بہ موجود وسيلن کي استعمال ڪرڻ ۾ ناڪامي ٻوڏ جي اثر کي وڌائي ڇڏيو. پاڻيءَ جي گڏ ٿيڻ کي سنڀالڻ ۽ ڦاٿل شھرين لاءِ سھائتا مھيا ڪرڻ ۾ کوٽ ظاھر ٿئي ٿي۔

3. اسڪول بند ڪرڻ جو فيصلو

19 آگسٽ 2025 تي اسڪول کليل رهيا، ڇاڪاڻ ته برسات جي شدت وڌيڪ ٿيڻ جي توقع نه هئي. اسڪول بند نہ ڪرڻ جو فيصلو، جيڪو موسمي اڳڪٿين جي غلط تشخيص جي ڪري ڪيو ويو، شاگردن ۽ عملي کي خطري ۾ وڌو ۽ ٻوڏ دوران افراتفريءَ ۾ وڌيڪ اضافو ٿيو. حڪومت جو ان کان پوءِ 20 آگسٽ تي اسڪول بند ڪرڻ جو فيصلو هڪ بچاءُ واري حڪمت عملي بدران هڪ رد عمل کي ظاهر ڪري ٿو پر اِھو صحيح فيصلو آھي . ھاڻ حڪوت سڀ سرڪاري آفيسون پڻ  ويھين آگسٽ تي بند ڪري وقتائتو قدم کنيو آھي۔ اڳواٽ اسڪول بند نہ ڪرڻ جو سبب ماڻھن جو خوف ھوندو تہ جيڪڏھن مينھن نہ وسي تہ ھروڀرو چوندا ”ھي ڏسو، مينھن وسيو ناھي ۽ اسڪول بند!”، پر حقيقت ھيءَ آھي تہ اسڪولن کي اڳواٽ بند ڪرڻ سان روڊن تي ماڻهن جو تعداد گهٽائي سگهجي ٿو، جنهن سان بحران دوران ٽريفڪ جي رڪاوٽ ۽ ايمرجنسي ڪوششون آسان ٿي سگهن ٿيون.

4. غير معياري ڪارروائي ۽ نظام جي ناڪامين جا سبب

اهم بچاءُ واريون ڪارروايون ڪرڻ ۾ ناڪامي گهڻن سببن کان ٿي:

خطرن کي گهٽ سمجهڻ: تياريءَ جي کوٽ جو بنيادي سبب اهو هو ته اها سوچ هئي ته برسات تمام گهڻي نه ٿيندي. هن غلط تشخيص اسڪولن کي کليل رکڻ کان وٺي ايمرجنسي وسيلن کي استعمال نه ڪرڻ تائين غلط فيصلن جو هڪ سلسلو شروع ڪيو.

عوامي تنقيد جو خوف: فيصلا ڪندڙن فعال قدم کڻڻ ۾ هٻڪ محسوس ڪئي،  جھڙوڪ اسڪول بند ڪرڻ يا وسيلن کي استعمال ڪرڻ، ڇاڪاڻ ته جيڪڏهن برسات توقع کان گهٽ ٿئي ها ته مٿن وڌيڪ رد عمل ڏيڻ ۽ تنقيد جو خوف هو. عوامي ردعمل جي هن خوف حفاظت تي ظاهري ڳالھين کي اوليت ڏني.

سُستي ۽ سنجيدگيءَ جي کوٽ: فيصلائتي ڪارروائي ڪرڻ ۾ ناڪامي لاڳاپيل ادارن اندر سُستي يا جوابداريءَ جي کوٽ کي ظاهر ڪري ٿي. فعال قدمن جي ڪوشش، ڪوآرڊينيشن/ سھڪار ، ۽ تياريءَ جي عادت جي ضرورت آهي.

ڪمزور رٿابندي: شهري ٻوڏ لاءِ هڪ مضبوط ۽ مربوط رٿابندي جي غير موجودگي آھي جيتوڻيڪ ڪراچيءَ ۾ اهڙن واقعن جي تاريخ موجود آهي، پر تازي صورتحال شهري انتظام ۽ آفتن کي مُنھن ڏيڻ جي انتظام ۾ ادارتي جھول  کي ظاهر ڪري ٿي. شهر جو انفراسٽرڪچر، جنهن ۾ پاڻي نيڪال جو نظام شامل آهي، نالن ۽ ڇوڙ جي علائقن تي سگھارن جا قبضا ، نيڪال جي نظام جي کوٽ ۽ رٿابنديءَ جو بي رخو ھئڻ پاڻ ۾ گڏجي  ڳري برسات جي اثرن کي وڌائين ٿا ۽ شھري ٻوڏ جو سبب بڻجن ٿا.

انھن عنصرن  جو اثر

انهن عنصرن جي گڏجڻ  جي نتيجي ۾ هزارين ماڻهو ٻوڏ جي پاڻيءَ ۾ ڦاسي پيا، ٽرانسپورٽ، ۽ اقتصادي سرگرمين ۾ وڏيون رڪاوٽون پيدا ٿيون. بروقت ڪارروائي جي کوٽ انساني ۽ مالي نقصانن کي وڌائي سگهي ٿي، لاڳاپيل اختيارين تي عوامي اعتماد پڻ گھٽجي ٿو. ڪراچي يا ٻين وڏن شھرن جا  ٻوڏ جا مسئلا تڪڙا جوابي گھاڙيٽا/ميڪنزم ۽ ڊگهي عرصي جي اڏاوتي  چئلينجز کي حل ڪرڻ لاءِ ادارتي ۽ طرزحڪمراني جي سڌارن کي اڻٽر بنائين ٿا.

ڪجھ عرض:

اڳڪٿي ۽ رابطي کي بهتر بڻايووڃي: بھتر مقامي موسمي اڳڪٿين لاءِ جديد موسمي اوزارن ۾ سيڙپ ڪريو ۽ فيصلا ڪندڙن ۽ عوام تائين خطرن جي واضح، بروقت رابطي کي يقيني بڻايو.

فعال وسيلن جو استعمال: خراب ترين حالتن جي بنياد تي ايمرجنسي وسيلن کي اڳواٽ استعمال ڪرڻ لاءِ پروٽوڪول قائم ڪريو،  اڳڪٿين جي  غير يقيني هوندي پڻ ايئن ڪجي.

احتياطي اپاءَ: عوامي راءِ تي حفاظت کي اوليت ڏيو ۽ اهم برسات جي اڳڪٿي ٿيڻ تي اسڪول بند ڪرڻ جهڙا احتياطي قدم لاڳو ڪريو.

شهري رٿابندي کي مضبوط ڪريو: شهري ٻوڏ جي حوالي سان  ڪراچي جي ڪمزوري کي گهٽائڻ لاءِ خاص طور تي پاڻي نيڪال جي نظام ۾ نظامي انفراسٽرڪچر جي مسئلن کي حل ڪريو. ان ۾ ڪراچي جي زمين استعمال ڪندڙ سڀن ادارن کي پنھنجي ذميداري نڀائڻي پوندي۔

تياري جو ماحول ۽ ادارتي عادتون جوڙيو: ادارن اندر باقاعدي آفتن جي تياري جي مشقن، حڪم جي واضح ڳانڍاپن/لنڪ، ۽ عوامي آگاهي مهم ذريعي جوابداري ۽ تڪڙن قدمن کڻڻ کي وڌايو.

_____________

احسان لغاري آبپاشيءَ جو ماھر ۽ انڊس رِور سسٽم اٿارٽي (ارسا) ۾ سنڌ جي نمائندگي ڪري ٿو