جيانگ زمن، چين جو اُھو صدر جنھن ڪرپشن جي خاتمي تي خاص ڌيان ڏنو

ڪرپشن سان افراط زر ۾ واڌارو ٿي رهيو هو ۽ ضروري شين جون قيمتون به وڌي رهيون هيون

ھڪ گورنر کي سمگلنگ جي الزام ۾ سخت سزا ڏني ويئي. ريلوي جي وائس منسٽر کي رشوت جي الزام ۾ هٽايو ويو. اڳواڻن جي زالن ۽ ٻارن جي ڪاروبار تي پابندي هنئي ويئي. جيانگ بااثر اڳواڻن سان به نرمي نه ڪندو هو

يوسف سنڌي

چين جي ترقي ۽ وڏي معاشي طاقت بنجڻ جي پويان هڪ راز اهو به آهي ته هڪ ته چين کي سدائين ايماندار ۽ ڏورس نگاهون رکڻ واري قيادت ملي ۽ ٻيو ان قيادت سدائين عوام جي زندگيءَ جي معيار کي اوچو ڪرڻ ۽ کين وڌ ۾ وڌ سھولتون فراهم ڪرڻ کي پنھنجو اولين مقصد سمجهيو.

چين جي هاڻوڪي صدر ’شي پن چنگ‘ عوام کي طاقت جو سرچشمو قرار ڏي ٿو ۽ عوام کي ئي اصل چين سمجهي ٿو ۽ هو عوامي طاقت تي فخر ڪري ٿو ۽ چين جي تاريخ ساز ڪاميابين کي عوام جي بنيادي ڪردارن جو نتيجو سمجهي ٿو.

چين جو عظيم اڳواڻ ڊينگ زيائوپنگ مردم شناس اڳواڻ هو ۽ ڪردار کي وڏي اهميت ڏيندو هو، هن ’تيان من اسڪوائر‘ جي گهوٽالي کي منھن ڏيڻ جي لاءِ جيانگ زمن کي ڪميونسٽ پارٽيءَ جو سيڪريٽري جنرل نامزد ڪيو، ڇو ته هو لبرل ۽ وزنري اڳواڻ هو ۽ ڪميونسٽ پارٽيءَ جي مختلف گروهن جي لاءِ قابل قبول هو. جيانگ زمن جي ڪارڪردگي ايتري ته معياري هئي، جو کيس پارٽيءَ جي اهم عھدي تان هٽائڻ ممڪن نه رهيو. جپان جي قبضي دوران جيانگ زمن جو پيءُ نائب وزير رهيو. هن جي شھرت جپان جي سھولتڪار جي هئي. جيانگ جو چاچو ڪميونسٽ هو ۽ نوجوانيءَ ۾ ئي گذاري ويو. پارٽيءَ کيس شھيد وانگر ياد رکيو. جيانگ پنھنجو لاڳاپو پيءُ بدران چاچي سان ظاهر ڪندو هو. جيانگ جي چاچي جا دوست سندس سرپرستي ڪندا رهيا ۽ جيانگ شنگهائي جو ميئر بنجي ويو. جيانگ جو ننڍپڻ خوشگوار گذريو، جنھن سندس شخصيت کي پُرڪشش بنائي ڇڏيو. جيانگ موسيقيءَ جو وڏو شوقين هو، جيانگ خوشقمست هو، جو هو هڪ سٺو انجنيئر، اهل مئنيجر ۽ ڪامياب سياستدان هو.

جيانگ، شنگهائي ۾ شاگردن جي احتجاج تي ڪنٽرول ڪري پنھنجي صلاحيتن کي مڃرايو ۽ سندن وقار ۾ واڌارو ٿيو. جيانگ پارٽيءَ جي سينئر اڳواڻن جو احترام ڪندو هو ۽ کيس هر موڙ تي سينئر اڳواڻن جو سھڪار حاصل ٿي ويندو هو. جڏهن ڊينگ کيس اعلي عھدي جي آڇ ڪئي ته هو حيران ٿي ويو. سندس لاءِ اها آڇ غير متوقع هئي. هن پنھنجي زال کي چيو ته شنگهائي جي سياست کان ته واقف آهيان. پر بيجنگ جي اعلي سطح جي غير يقيني ۽ سازشي سياست منھنجي مزاج جي خلاف آهي. جيانگ جي ويجهن دوستن سندس حوصلي افزائي ڪئي ۽ صلاح ڏننس ته هو سيڪريٽري جنرل جھڙي اهم عھدي جي حصول جو موقعو ضايع نه ڪري. ’تياننمن اسڪوائر‘ جي واقعي کان پوءِ چين جا آمريڪا ۽ جپان سان تعلقات ڇڪتاڻ وارا ٿي ويا هئا. آمريڪي معاشي پابندين سان چين جي معشيت ۽ پرڏيھي سيڙپڪاري به متاثر ٿي هئي. جيانگ زمن انهن وڏن ملڪن سان ڇڪتاڻ کي ختم ڪرڻ تي خاص ڌيان ڏنو. جيانگ پُرڪشش شخصيت جو مالڪ هو، هن عالمي لاڳاپن کي خوشگوار بنائڻ ۾ اهم ڪاميابيون حاصل ڪيون. جيانگ زمن جي جي ئي دور ۾ چين ۾ آمريڪا ۽ مغربي ملڪن جي پروپيگنڊه جي نتيجي ۾ شاگردن ۽ دانشورن 15 اپريل تي احتجاجي تحريڪ جي شروعات ڪئي، جنھن جو مقصد جمھوري سُڌارا، اظھار جي آزادي ۽ ڪرپشن جو خاتمو هو. اها تحريڪ چين جي 400 شھرن ۾ پکڙجي ويئي. ان تحريڪ جو مرڪز بيجنگ جو مصروف ۽ اهم علائقو’ تيانن من اسڪوائر‘ هو، جتي شاگردن جو وڏو تعداد ڌرڻو هڻي ويھي رهيو هو. لبريشن آرمي جون ڪيتريون ئي فوجي ٽرڪون احتجاجي شاگردن جي قبضي ۾ اچي چڪيون هيون. اها تحريڪ 15 اپريل 1989ع کان وٺي 4 جون 1989ع تائين جاري رهي. ان تحريڪ جي شروع ٿيڻ جي پويان مشھور اڳواڻ ’لھويا يانگ‘ جو موت، افراط رز، ڪميونسٽ پارٽي ۾ ڪرپشن ۽ جمھوريت جي ڪشش هئي. تحريڪ جي دوران بک هڙتال ۽ گهيراءُ جا حربا استعمال ڪيا ويا. شاگرد سيڪيورٽي فورسز تي پٿراءُ ڪندا رهيا ۽ ڪيترن ئي زخمي اهلڪارن کي اغوا ڪري ورتو. پوليس ڳوڙها گئس استعمال ڪيو.

تحريڪ جي دوران ڪميونسٽ پارٽي ٻن گروپن ۾ ورهائجي ويئي. هڪ گروهه جمھوري سُڌارن جي حق ۾ هو، جڏهن ته ٻيو گروهه سخت رياستي ڪنٽرول جو حامي هو. احتجاج ڪندڙن ۾ اهي چيني رهاڪو شامل هئا، جن پرڏيھي ملڪن ۾ تعليم حاصل ڪئي هئي ۽ جمھوري آزادين ۽ انساني حقن کان متاثر هئا. اها تحريڪ ايتري ته مشھور ٿي جو تيانن من اسڪوائر ۾ ڏهه لک چيني گڏ ٿي ويا.

شروع ۾ ته ڪميونسٽ پارٽيءَ نرمي کان ڪم ورتو. تحريڪ جوش ۽ خروش سان اڳيان وڌندي رهي. نيٺ ڪميونسٽ پارٽيءَ تحريڪ کي چٿڻ جي لاءِ مارشل لا لاڳو ڪري ڇڏي. 3 ۽ 4 جون 1989ع تي پيپلز آرمي تيانن من اسڪوائر ڏانھن وڌڻ شروع ڪيو. لائوڊ اسپيڪر تي ماڻهن کي منتشر ٿيڻ جو چيو، پوءِ فوج هوائي فائرنگ به ڪئي، جيڪي احتجاجي شاگرد اتان نه هٽيا، تن کي گولين جو نشانو بنايو ويو.

ان سختيءَ کي ’تيانن من اسڪوائر قتل عام‘ به چيو وڃي ٿو. شاگردن جو خيال هو ته فوج عوام تي گوليون نه هلائيندي، انهن فوجي نشانن جي سامھون انساني هٿن جي زنجير بنائي ۽ ٽئنڪن کي رستو ڏيڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو، ان سانحي ۾ هزارين شھري مارجي ويا، جن ۾ فوجي به شامل هئا. احتجاج ڪندڙ اڳواڻن کي جلاوطن ڪيو ويو ۽ جيلن ۾ وڌو ويو. اها تحريڪ پنھنجا مقصد حاصل نه ڪري سگهي. ان الميي کان پوءِ آمريڪا ۽ مغربي ملڪن چين تي پابنديون هڻي ڇڏيون.

ان خوفناڪ رتوڇاڻ کان پنج ڏينھن پوءِ ’ڊينگ زيائو پنگ‘ قوم کي خطاب ڪندي چيو ته ’هو ان تشدد جي ذريعي ڪميونزم جو سرمائيداري کان بچاءُ ڪري رهيو هو. هُن احتجاج ڪندڙن کي سماج جي غلاظت جو وڏو مقدار قرار ڏنو. هُن تشدد کي هڪ امتحان قرار ڏنو، جنھن ۾ حڪمران طبقو گهڻو سگهارو ٿي ويو هو. هن چيو: شايد اها خراب شئي اسان کي سُڌارن ۾ اڳتي وڌڻ ۾ مدد ڪري ۽ اسان کليل دروازي (يعني آزاد منڊي) جي پاليسيءَ کي وڌيڪ تسلسل ۽ بھتر بلڪه تيز رفتاري سان اختيار ڪري سگهون. اسان ڪي غلط نه هئاسون، (معاشي اصولن) جي چئن اهم اصولن مان ڪوبه غلط ڪونهي، پر جيڪڏهن ڪجهه غلط آهي ته انهن اصولن کي مڪمل طور تي لاڳو نه ڪيو ويو.‘

اڳوڻي آمريڪي پرڏيھي وزير هينري ڪسنجر، ڊينگ زيائو پنگ جي ان تقرير کي خراج تحسين پيش ڪندي چيو ته، وٽن ٻي ڪا چوائس نه هئي، دنيا ۾ ڪابه حڪومت اهو برداشت نه ڪندي ته سندس گاديءَ جي هنڌ جو سڀ کان وڏو چوڪ اٺن هفتن تائين مظاهرين جي قبضي ۾ رهي، تنھنڪري اهو اڻٽر هو.

’جيانگ زمن‘ڪرپشن جي خاتمي تي خاص ڌيان ڌريو، ڇو ته ڪرپشن سان افراط زر ۾ واڌارو ٿي رهيو هو ۽ ضروري شين جون قيمتون به وڌي رهيون هيون. جيانگ، ڪرپشن جي شينھن ۽ مکين جو پيڇو ڪيو. ’بنيان آئلينڊ‘ جي گورنر کي سمگلنگ جي الزام ۾ سخت سزا ڏني ويئي. ريلوي جي وائس منسٽر کي رشوت وٺڻ جي الزام ۾ هٽايو ويو. اڳواڻن جي زالن ۽ ٻارن جي ڪاروبار تي پابندي هنئي ويئي. جيانگ بااثر اڳواڻن سان به نرمي نه ڪندو هو. ڊينگ پوفانگ عظيم اڳواڻ ڊينگ زيائو پنگ جو معذور پٽ هو، جنھن کي 2003ع ۾ معصوم شھرين جي خدمت جي مڃتا ۾ گڏيل قومن جي انساني حقن جو ايوارڊ ڏنو ويو هو. مٿس ناجائز منافع خوريءَ جي الزام ۾ ٽي ملين ڊالر ڏنڊ وڌو ويو.

جيانگ پنھنجو عھدو سنڀالڻ جي لاءِ بيجنگ پھتو ته پاڻ سان ’زنگ ڪنگ هانگ‘ کي وٺي آيو، جيڪو سياست جي شاطراڻين چالن کي سمجهندو هو ۽ پنھنجي خداداد صلاحيتن جي ڪري جلد ئي چين جو ميڪيائولي مشھور ٿي ويو.جيانگ زمن پنھنجي سياسي سمجهه ۽ ڏاهپ کان ڪم وٺي پارٽي ۽ فوج جي اعلي رياستي ادارن مان مفاد پرست عنصرن کي ڪڍڻ ۾ ڪامياب ٿيو. جيانگ زمن کي مختلف قسم جي سازشن کي مُنھن ڏيڻو پيو. نيٺ جيانگ بااثر ماڻهن کي انصاف جي ڪٽھڙي ۾ آڻڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو.

وزيراعظم ’لي پنگ‘ خوش نه هو، ڇو ته جيانگ زمن کي سندس باس مقرر ڪيو ويو هو. لي پنگ، ڊينگ زيائو پنگ جي جانشين ٿيڻ جا خواب ڏسي رهيو هو. لي پنگ کي دل جو دورو پيو ته کيس اسپتال داخل ڪيو ويو، ان موقعي مان فائدو وٺي ’هوئي زهو‘ کي اڪانوميءَ جي چارج ڏني ويئي، جيڪو معاشي ماهر ۽ جيانگ جو وفادار به هو، جيانگ چين جي صدارت ۽ فوج جو ڪنٽرول به حاصل ڪري ورتو.

جيانگ وڏي مھارت سان پنھنجن مخالفن کي رستي تان هٽائي ڇڏيو ۽ پنھنجن وفادار ساٿين کي اهم عھدن تي مقرر ڪرايو. ايئن جيانگ چين جو طاقتور اڳواڻ بنجي ويو. چين جي اڳواڻن مائوزي تنگ ۽ ڊينگ زيائوپنگ پنھنجي خواهش موجب حڪمراني ڪئي. البت جيانگ رٽائرمينٽ جي حد مقرر ڪئي ته جيئن باصلاحيت نوجوانن کي حڪمراني ۾ شامل ڪري سگهجي.

جيانگ زمن، هو جنتائو کي پنھنجو جانشين مقرر ڪيو ۽ چين ۾ ’ٽرانسفر آف پاور‘ جي روايت قائم ڪئي. هو جنتائو به ان روايت تي عمل ڪندي ’شي چن پنگ‘ کي پنھنجو جانشين مقرر ڪيو. جيانگ جي دور ۾ هانگ ڪانگ چين جي حوالي ٿيو.

مائو، چين جي هارين ۽ مزدورن جي لاءِ سوشلسٽ رياست قائم ڪئي. ڊينگ زيائو پنگ، مائو جي سوشلزم کي چيني خاصيتن تي ٻڌل سوشلزم بنائي ڇڏيو ۽ سرمائيداري جي لاءِ رستو کوليو. جيانگ کي ايليٽ ڪلاس ورثي ۾ مليو، جيڪو چين جي سياست ۾ سگهارو اسٽيڪ هولڊر بنجي چڪو هو. جيانگ امير ماڻهن کي پارٽيءَ جو ميمبر بنجڻ بلڪه سينٽرل ڪميٽيءَ جو عھدو حاصل ڪرڻ جي اجازت ڏيئي ڇڏي. جيانگ سيڙپڪارن کي سوسائٽي ۽ رياست جي معزز اڳواڻن جو درجو ڏنو. جيانگ جي اڳواڻيءَ ۾ چين پاران ڊبليو، ٽي او WTOجو ميمبر بنجڻ جي لاءِ ڊگهيون ڳالهيون ڪيون ۽ 2001ع ۾ چين ڊبليو. ٽي. او (ورلڊ ٽريڊ آرگنائيزيشن) جو ميمبر بنجي ويو. گلوبلائيزيشن کان پوءِ چين سڀ کان وڌيڪ واپاري فائدو حاصل ڪندڙ ملڪ بنجي ويو. آمريڪا جي صدر ڊونالڊ ٽرمپ پنھنجي پھرينءَ دور ۾ چيو ته، ”جيڪڏهن چين کي ڊبليو. ٽي. او جو ميمبر نه ڪيو وڃي ها ته اهو آمريڪا ۽ اولھه لاءِ بھتر ٿئي ها.“

جيانگ زمن جي دور ۾ چين جي معاشي ترقي تسلسل سان جاري رهي. روس سوشلسٽ معيشيت جي نظريي کي ڇڏي ڏنو، پر چين سوشلسٽ ۽ سرمائيداريت جي ميلاپ سان اهڙو سُھڻو ماڊل پيش ڪيو، جنھن دنيا جي معاشي ماهرن کي حيران ڪري ڇڏيو. چين جو معاشي ماڊل خالص چيني آهي، جيڪو عوام جي مزاج ۽ چين جي انقلاب جي روح موجب آهي. جيانگ معاشي استحڪام سان گڏ سياسي استحڪام ڏي به ڌيان ڌريو، ڇو ته سياسي افراتفري سان معيشيت تي ناڪاري اثر پون ٿا.

جيانگ زمن پنھنجا ٻه ٽرم مڪمل ڪرڻ کان پوءِ اقتدار هُوجنتائو (Hujintao) جي حوالي ڪري ڇڏيو.

_______________

يوسف سنڌي ناميارو ليکڪ ۽ ڪيترن ئي ڪتابن جو مصنف آھي. اڄڪلھ چين ۾ آھي