جتي شعور گهٽجي وڃي، اتي نه رڳو مسئلا پيدا ٿين ٿا، پر هڪ غير ذميوار رويو به سماج کي پوئتي ڌڪي ڇڏي ٿو.
سنڌ سميت پاڪستاني سماج کي ڏسجي ته ڪيترن ئي مسئلن جي پاڙ عوامي شعور جي کوٽ ۽ غير ذميوارانه رويا آهن.
مُشتاق ٽانوري
سماج جي ترقي ۽ بهتري جو دارومدار ماڻهن جي شعور، ذميواري ۽ سجاڳيءَ تي هوندو آهي. جتي شعور گهٽجي وڃي، اتي نه رڳو مسئلا پيدا ٿين ٿا، پر هڪ غير ذميوار رويو به سماج کي پوئتي ڌڪي ڇڏي ٿو. سنڌ سميت پاڪستاني سماج کي ڏسجي ته ڪيترن ئي مسئلن جي پاڙ عوامي شعور جي کوٽ ۽ غير ذميوارانه رويا آهن.
شعور جي کوٽ ڇا آهي؟
شعور جو مطلب آهي حالتن کي سمجهڻ، صحيح ۽ غلط جي سڃاڻ ڪرڻ ۽ پنهنجي ذميواري نڀائڻ. جڏهن ماڻهو پنهنجي حقن ۽ فرضن بابت بي خبر هجن، يا ڄاڻ هوندي به ان تي عمل نه ڪن، تڏهن سماج ۾ شعور جي کوٽ پيدا ٿئي ٿي. مثال طور، روڊ تي ٽريفڪ ضابطن جي ڀڃڪڙي، ووٽ جي حق کي صحيح نموني استعمال نه ڪرڻ، ڪچرو هر هنڌ اڇلائڻ يا قانون تي عمل نه ڪرڻ سڀ شعور جي کوٽ جا مثال آهن.
سماج ۾ غير ذميواريءَ جا اثر
غير ذميواري صرف فردي سطح تي نه پر اجتماعي طور تي سماج کي برباد ڪري ٿي. سياسي غير ذميواري، ووٽ وڪرو ڪرڻ يا غير اهل ماڻهن کي چونڊڻ سان ملڪ ۾ بدانتظامي وڌي ٿي. سماجي غير ذميواري، شادي، خوشين يا ٻين موقعن تي غير ضروري خرچ ڪرڻ، پاڻي ۽ بجلي جو زيان ڪرڻ، يا سرڪاري ملڪيت کي نقصان پهچائڻ. معاشي غير ذميواري، ٽيڪس نه ڏيڻ، رشوت کي قبول ڪرڻ يا ڪاروبار ۾ بي ايماني ۽ بليڪ مارڪيٽنگ کي وڌائڻ. ماحولي غير ذميواري، وڻ ڪٽڻ، فضول پلاسٽڪ استعمال ڪرڻ ۽ ماحول کي گدلو ڪرڻ. انهن سڀني عملن جا نتيجا سماج لاءِ خطرناڪ آهن: غربت، بدانتظامي، بي روزگاري، بدامني ۽ بي اعتمادي وڌي ٿي.
شعور جي کوٽ جا بنيادي سبب
تعليمي گهٽتائي، جتي تعليم عام نه ٿيندي، اتي باشعور ماڻهو به گهٽ پيدا ٿيندا. ميڊيا جو غير ذميوار ڪردار، سنجيده ڄاڻ ڏيڻ بدران صرف تماشي ۽ سنسني خيزيءَ تي ڌيان ڏيڻ. سياست ۾ ڪرپشن ۽ نااهلي، عوام کي باشعور بڻائڻ بدران پنهنجن مفادن لاءِ استعمال ڪرڻ. سماجي روايتن، ڪجهه پراڻين عادتن ۽ غلط رواجن سبب به شعور وڌڻ ۾ رنڊڪ اچي ٿي.
حل ۽ رستو
تعليم کي اوليت ڏيڻ، خاص طور تي اخلاقي ۽ شهري تعليم تي زور ڏيڻ گهرجي. ميڊيا جو مثبت ڪردار ھجڻ گھرجي، ماڻهن ۾ سجاڳي پيدا ڪرڻ لاءِ صحافت ۽ سوشل ميڊيا کي تعميري پيغام ڏيڻ گهرجن. قانون تي عملدرآمد لاءِ سختيءَ سان ضابطا لاڳو ڪيا وڃن، جيئن ماڻهو ذميواري سان هلڻ شروع ڪن. سماجي تحريڪن ذريعي مقامي سطح تي ڪميونٽيءَ جو ڪردار وڌايو وڃي ، جيئن ماڻهن ۾ گڏيل ذميواري جو احساس پيدا ٿئي. استادن، علائقي جي معتبرن ۽ مذهبي اڳواڻن کي ذميواري سان ماڻهن کي صحيح رستو ڏيکارڻ گهرجي.
سماج کي اڳتي وڌائڻ لاءِ عوامي شعور وڌائڻ ۽ غير ذميواري کي گهٽائڻ ضروري آهي. هر فرد کي پنهنجي ڪردار جو احساس ڪرڻ گهرجي، ڇو ته ملڪ ۽ سماج صرف حڪومت سان نه پر هر شهريءَ جي عمل سان ٺهندو آهي. جيڪڏهن شعور ۽ ذميواري سان پنهنجو حصو ادا ڪبو، ته سماج ۾ بهتري، انصاف ۽ ترقي ممڪن بڻجي سگهندي. هي سماج اڄ جن بحرانن ۽ مشڪلات مان گذري رهيو آهي، انهن جي پاڙ گهڻو ڪري عوامي شعور جي کوٽ ۽ غير ذميواراڻي روين ۾ لڪل آهي. معاشرو تڏهن سجاڳ ۽ ترقي يافته ٿئي ٿو، جڏهن ماڻهو پنهنجا حق ۽ فرض ڄاڻين ۽ ذميواري سان عمل ڪن. افسوس جو هتي گهڻو ڪري صورتحال ان جي ابتڙ آهي. ٽريفڪ قاعدن جي ڀڃڪڙي، سرڪاري ملڪيت کي نقصان پهچائڻ، ماحول ۾ گند اڇلائڻ، يا ووٽ کي صحيح نموني استعمال نه ڪرڻ جهڙا عمل عام آهن. اهي معمولي لڳندڙ رويا ئي وڏي پيماني تي بدانتظامي، بدامني ۽ بي اعتمادي جو سبب بڻجن ٿا.
سياست ۾ به عوامي شعور جي کوٽ صاف نظر اچي ٿي. ماڻهو پنهنجي ووٽ جو استعمال سمجهي نه ٿا سگهن ۽ اڪثر مفادن جي لالچ ۾ غير اهل ماڻهن کي چونڊين ٿا. نتيجي ۾ ڪرپشن، نااهلي ۽ بدانتظامي وڌي ٿي. ساڳي طرح روزمره زندگي ۾ به پاڻي، بجلي ۽ وسيلن جو زيان ڪرڻ اسان جي غير ذميواري جو واضح مثال آهي. انهن حالتن جا بنيادي سبب تعليم جي گهٽتائي، ميڊيا جو غير ذميوار ڪردار، ۽ سياست ۾ اخلاقي قدرن جي گهٽتائي آهن. جتي تعليم جي روشني نه پهچندي، اتي شعور جا دٻا بند رهندا.
هاڻي سوال اهو آهي ته رستو ڪهڙو آهي؟ سڀ کان پهرين تعليم کي اوليت ڏيڻ گهرجي. شهري ۽ اخلاقي تعليم کان سواءِ ڪو به سماج اڳتي نه وڌي سگهي ٿو. ان سان گڏ، ميڊيا کي پنهنجي ذميواري سمجهي عوام ۾ سجاڳي پيدا ڪرڻي پوندي. حڪومت کي قانون تي سختيءَ سان عمل ڪرائڻو پوندو، ۽ سماجي اڳواڻن کي ماڻهن ۾ گڏيل ذميواريءَ جو احساس پيدا ڪرڻو پوندو. ياد رکڻ گهرجي ته ملڪ ۽ سماج صرف حڪومت جي پاليسين سان نه پر هر شهري جي عمل سان ٺهندو آهي. جيڪڏهن هرڪو پنهنجي ذميواري نڀائيندو ۽ شعور سان هلبو رهبو تڏهن ئي سماج ۾ تبديلي ممڪن ٿيندي. ٻي صورت ۾ اڄ جا مسئلا سڀاڻي وڌيڪ ڳرا ٿي پوندا.
______________
مُشتاق ٽانوري خيرپور ميرس سان تعلق رکندڙ صَحافي پِرنٽ ۽ اِليڪٽرانڪ ميڊيا جي مختلف ادارن سان لاڳاپيل رهيو آهي. اڄڪلھ ڪراچي ۾ رهي ٿو.
