سنڌي ٻوليءَ جو حال ۽ مستقبل: للڪارون ۽ ترقيءَ جا جديد موقعا

اسان سڀني کي ڊجيٽل پليٽفارمز تي سنڌي مواد پيدا ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن اسان هڪ ٻئي سان سنڌيءَ ۾ ڳالهائڻ، لکڻ ۽ شيئر ڪرڻ شروع ڪنداسين، ته ٻوليءَ کي هڪ نئين طاقت ملندي

عبدالله عثمان مورائي

ٻولي ڪنهن به قوم جي سڃاڻپ، ثقافت ۽ تاريخ جي روح جي حيثيت رکي ٿي. اها رڳو لفظن ۽ جملن جو مجموعو ناهي، پر  اها هڪ وسيلو آهي جنهن ذريعي هڪ نسل پنهنجو علم، ڏاهپ ۽ روايتون ٻئي نسل تائين پهچائيندو آهي. سنڌي ٻولي، جيڪا هزارين سالن جي قديم تاريخ رکي ٿي، اڄوڪي دور ۾ ڪيترن ئي للڪارن کي منهن ڏئي رهي آهي. اهي للڪارون ٻاهريون آهن، پر ڪجهه حد تائين اسان جي پنهنجي رويي مان به پيدا ٿيون آهن. پر جتي ڏکيائيون آهن، اتي ٽيڪنالاجيءَ جي واڌ ويجهه هڪ نئين اميد جو در پڻ کولي ڇڏيو آهي.

تعليمي نظام ۾ چئلينج

سڀ کان وڏي چئلينج جيڪا سنڌي ٻوليءَ کي درپيش آهي، اهو اسان جي تعليمي نظام ۾ ان جي گهٽجندڙ اهميت آهي. اڪثر اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ انگريزي يا اردوءَ کي ترجيح ڏني وڃي ٿي، جنهن جي ڪري شاگردن کي پنهنجي مادري ٻوليءَ ۾ پڙهڻ ۽ ڳالهائڻ جو موقعو گهٽ ملي ٿو. اها ڳالهه هڪ ڪڙي حقيقت آهي ته اسان جا ڪيترائي نوجوان سنڌي لکڻ، پڙهڻ يا رواني سان ڳالهائڻ کان به قاصر آهن. جڏهن ٻار گهر کان ٻاهر پنهنجي ٻوليءَ کان پري ٿيندو، ته اها ٻولي آهستي آهستي پنهنجي حيثيت وڃائيندي.

ان کان علاوه، والدين جي سوچ به هن مسئلي کي وڌائي ٿي. ڪيترائي والدين اهو سمجهن ٿا ته جيڪڏهن سندن ٻار انگريزي يا اردو ۾ ڳالهائيندو، ته سندن مستقبل بهتر ٿيندو. اهي ڄاڻي واڻي پنهنجن ٻارن سان پنهنجي مادري ٻوليءَ ۾ ڳالهائڻ کان پاسو ڪندا آهن. ان رويي جي ڪري ٻولي گهرن مان ختم ٿيندي پئي وڃي، جيڪو ڪنهن به ٻوليءَ لاءِ سڀ کان وڏو خطرو آهي. هي هڪ اهڙو خطرو آهي جيڪو ٻاهرين اثر کان وڌيڪ اندروني طور تي ٻوليءَ جي پاڙ کي ڪمزور ڪري ٿو.

ڊجيٽل دور جون للڪارون ۽ موقعا

جتي اسان جي ٻولي روايتي طور تي ڪمزور ٿي رهي آهي، اتي جديد ٽيڪنالاجي هڪ نئين اميد جي صورت ۾ سامهون آئي آهي. انٽرنيٽ، خاص طور تي سوشل ميڊيا پليٽفارمن، سنڌي ٻوليءَ لاءِ هڪ نئين دنيا کولي ڇڏي آهي. هاڻي هڪ شخص پنهنجيون لکڻيون، شاعري، راڳ يا خيال دنيا جي ڪنهن به ڪنڊ ۾ ويهي ونڊي سگهي ٿو.

سوشل ميڊيا جا پليٽفارم، جهڙوڪ فيس بڪ، ٽوئيٽر ۽ يوٽيوب، سنڌي ٻوليءَ کي نئين زندگي ڏئي رهيا آهن. اسان جا نوجوان ۽ اديب پنهنجون لکڻيون سنڌي ۾ شيئر ڪن ٿا، نوان بلاگ، يوٽيوب چينل ۽ آن لائين رسالا ٺاهي رهيا آهن. ان سان گڏ، ڊجيٽل سهولتون جهڙوڪ سنڌي ڪيبورڊ، ترجمي جون ائپس ۽ ڊڪشنريون به آساني سان دستياب آهن، جيڪي ٻوليءَ کي سکڻ ۽ استعمال ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿيون. آرٽيفيشل انٽيليجنس (AI) جو استعمال پڻ سنڌي ٻوليءَ لاءِ نوان موقعا پيدا ڪري رهيو آهي. AI جي مدد سان سنڌي لکڻين، ترجمي ۽ آواز جي سڃاڻپ (speech recognition) کي آسان بڻائي سگهجي ٿو.

مستقبل جي راهه: اسان جي ذميواري

سنڌي ٻوليءَ کي بچائڻ ۽ اڳتي وڌائڻ لاءِ صرف حڪومت يا ادارن جو انتظار ڪرڻ ڪافي نه آهي. هيءَ اسان سڀني جي گڏيل ذميواري آهي. سڀ کان پهرين، والدين کي پنهنجي گهرن ۾ سنڌي ڳالهائڻ کي ترجيح ڏيڻ گهرجي. ٻارن کي ننڍي عمر کان ئي سنڌي ڪهاڻيون، شاعري ۽ لوڪ گيت ٻڌائڻ گهرجن ته جيئن اهي پنهنجي ٻوليءَ سان محبت ڪري سگهن.

استادن کي به پنهنجو ڪردار ادا ڪرڻ گهرجي. اسڪولن ۾ سنڌي مضمونن کي صرف نصاب تائين محدود نه ڪيو وڃي، بلڪه ان کي دلچسپ انداز ۾ سيکاريو وڃي. سنڌي ادب، تاريخ ۽ ثقافت کي پڙهائي جو حصو بڻايو وڃي ته جيئن شاگردن کي پنهنجي ٻوليءَ جي اهميت جو احساس ٿئي.

آخر ۾، اسان سڀني کي ڊجيٽل پليٽفارمز تي سنڌي مواد پيدا ڪرڻ گهرجي. جيڪڏهن اسان هڪ ٻئي سان سنڌيءَ ۾ ڳالهائڻ، لکڻ ۽ شيئر ڪرڻ شروع ڪنداسين، ته ٻوليءَ کي هڪ نئين طاقت ملندي. ان سان ٻوليءَ جو استعمال وڌندو ۽ ان کي دنيا جي ٻين ٻولين سان گڏ اڀرڻ جو موقعو ملندو. ٽيڪنالاجي هڪ هٿيار آهي، ۽ ان جو صحيح استعمال ڪري اسان پنهنجي ٻوليءَ کي زنده رکي ۽ ان کي نئين بلندين تي پهچائي سگهون ٿا.

سنڌي ٻوليءَ جو مستقبل ڪنهن ٻئي جي هٿ ۾ نه، پر اسان سڀني جي گڏيل ڪوششن ۽ عزم تي منحصر آهي. اچو ته ان خوبصورت ٻوليءَ کي هڪ اهڙي طاقت بڻايون، جنهن تي اسان فخر ڪري سگهون.

_____________

سنڌ جي شھر مورو جو عبداللہ عثمان مورائي سُئيڊن ۾ گرائونڊ واٽر انجنيئر آھي. ھُو ناميارو ليکڪ ۽ سياح آھي ۽ انگريزيءَ، سنڌي ۽ اُردوءَ ۾ ڪالم ۽ سفرناما لکندڙ آھي