لوڪ ورثو: لوڪ گيتن ۾ سنڌ جي تاريخ ۽ سماجي قدر

سنڌ جا لوڪ گيت نسلن کان سفر ڪندي اڄ به پنهنجي اصلي سچائي ۽ دلڪشيءَ سان گونجندا رهن ٿا. اهي گيت صرف راڳ يا موسيقي نه آهن، پر اهي سنڌ جي ماضي، ان جي سماجي زندگي، اخلاقيات ۽ ثقافتي ورثي جو هڪ زنده ثبوت آهن.

عبدالله عثمان مورائي

سنڌ جي تاريخ نه رڳو قديم آثارن، لکڻين يا بادشاهن جي قصن ۾ موجود آهي، پر ان جو وڏو حصو لوڪ گيتن ۽ لوڪ ڪهاڻين ۾ به محفوظ آهي. اهي لوڪ گيت نسلن کان سفر ڪندي اڄ به پنهنجي اصلي سچائي ۽ دلڪشيءَ سان گونجندا رهن ٿا. اهي گيت صرف راڳ يا موسيقي نه آهن، پر اهي سنڌ جي ماضي، ان جي سماجي زندگي، اخلاقيات ۽ ثقافتي ورثي جو هڪ زنده ثبوت آهن. لوڪ گيتن ۾ سنڌ جي ماڻهن جي خوشي ۽ غم، سندن روزمرهه جي ڪوششن ۽ سندن خوابن جو پورو عڪس نظر اچي ٿو. اهي گيت نه رڳو شاعري آهن، پر اهي عوام جي دل جي ٻولي ۽ تاريخ آهن.

تاريخي جهلڪيون ۽ لوڪ گيت

سنڌ جي تاريخ جا ڪيترائي اهڙا دور آهن، جن بابت پاڻ وٽ باقاعده لکت موجود نه آهي. اهڙين حالتن ۾ لوڪ گيت اسان کي ماضي جي پريشانين ۽ سماجي حالتن کي سمجهڻ ۾ مدد ڏين ٿا. مثال طور سومرا ۽ سمن جي دور جا ڪيترائي لوڪ گيت اسان کي انهن بادشاهن جي بهادري، وفاداري ۽ دريا دلي بابت ٻڌائين ٿا. انهن گيتن ۾ سورمين جهڙوڪ سسئي، سهڻي، مارئي، نوري ۽ ليلا جي قصن کي اهڙي خوبصورتي سان بيان ڪيو ويو آهي جو اهي اڄ به سنڌي ماڻهن جي ياد ۾ تازا آهن. مثال طور مارئي جو قصو رڳو هڪ رومانوي ڪهاڻي نه آهي پر اهو پنهنجي ثقافت، پنهنجي وطن ۽ پنهنجي عزت سان سچائي جي هڪ عظيم علامت آهي. لوڪ گيتن جي ذريعي اسان کي مارئي جي همت، صبر ۽ پنهنجي وطن سان محبت جي احساس جو پتو پوي ٿو. اهڙيءَ طرح ٻيا به گيت اسان کي سنڌ جي مختلف دورن ۾ ٿيل جنگين، سماجي ڇڪتاڻن ۽ انسان دوستيءَ جي واقعن کان واقف ڪرائين ٿا. انهن گيتن ۾ موجود هر هڪ لفظ ان دور جي تاريخ کي سمجهڻ لاءِ هڪ وسيلو بڻجي ٿو.

سماجي قدر ۽ اخلاقي سبق

سنڌي لوڪ گيتن جو بنياد انسان دوستي، سچائي ۽ اخلاقي قدرن تي آهي. اهي گيت نوجوانن کي سٺا سماجي اقدار سيکاريندا آهن ۽ زندگيءَ کي بامعنيٰ بڻائڻ لاءِ همٿ ڏيندا آهن.

 محبت ۽ وفاداري

 لوڪ گيت محبت کي رڳو هڪ جذبي جي طور تي نه، پر هڪ وڏي انساني قدر جي طور تي پيش ڪن ٿا. سهڻي ۽ ميهار جي محبت جو قصو انسان کي وڏي قرباني ۽ محبت جي سچائي بابت درس ڏئي ٿو. اهڙي طرح، نوري ۽ ڄام تماچي جو قصو طبقاتي فرق کي ختم ڪري، سچي محبت جو مثال پيش ڪري ٿو.

همدردي ۽ ايڪو

 سنڌ جي لوڪ گيتن ۾ غريب ۽ مظلوم ماڻهن سان همدردي جو احساس نمايان آهي. اهي گيت سماج ۾ وڌندڙ ناانصافين جي خلاف آواز بلند ڪندا رهيا آهن ۽ ماڻهن کي هڪ ٿيڻ جو درس ڏيندا آهن. سنڌي گيتن ۾ “گڏجي هلڻ” ۽ “هڪ هٿ ٿيڻ” جو خيال بار بار نظر اچي ٿو، جيڪو سنڌي سماج ۾ ايڪي جي اهميت کي اجاگر ڪري ٿو.

 سڀاءُ ۽ قدرتي زندگي

ڪيترن ئي لوڪ گيتن ۾ سنڌ جي سونهن، درياهه، درياهه جي ڪنارن ۽ پکين جو ذڪر ملي ٿو. اهي گيت انسان ۽ فطرت جي وچ ۾ گهري تعلق کي ظاهر ڪن ٿا. اهي گيت اسان کي فطرت جي احترام ۽ حفاظت جو درس ڏيندا آهن. مثال طور، درياهه سنڌ ۽ ان سان لاڳاپيل گيت هڪ ثقافتي شناخت سان گڏوگڏ ماحولياتي شعور پڻ ڏين ٿا.

عوام جي دل جي ڌڙڪن

لوڪ گيتن جو سڀ کان وڏو ڪمال اهو آهي ته اهي عوامي زندگيءَ جو آئينو آهن. اهي ڪنهن خاص بادشاه يا حڪمران جي ساراهه نٿا ڪن، پر اهي عام ماڻهن جي زندگيءَ جا حقيقي منظر پيش ڪن ٿا. اهي گيت ڪنهن جي شادي، ميلاد، يا خوشي جي موقعي تي ڳايا ويندا آهن يا ته وري ڪنهن جي غم يا مصيبت وقت به گونجندا آهن. انهن گيتن ۾ موجود سادي ۽ سچي ٻولي هر هڪ دل کي لڳندي آهي. هي گيت اسان کي اهو به ٻڌائين ٿا ته سنڌ جي ماڻهن جي رهڻي ڪهڻي ڪهڙي هئي، اهي ڪهڙو لباس پائيندا هئا، ڪهڙا کاڌا کائيندا هئا ۽ ڪهڙا رسم رواج اختيار ڪندا هئا. اهڙيءَ طرح، لوڪ گيت تاريخ، سماجيات ۽ علم بشريات يا علم الانسان  (Anthropology) لاءِ هڪ اهم ماخذ بڻجي سگهن ٿا.

مستقبل جي سنڀال ۽ ڪوششون

اڄ جي عالمگيريت جي دور ۾ جتي هر شيءِ فوري ۽ تيز آهي، لوڪ گيتن کي محفوظ رکڻ وڏو چئلينج آهي. نئون نسل اڪثر ڪري جديد موسيقي ۽ ثقافت ڏانهن راغب آهي. پر اسان کي گهرجي ته هن قيمتي ورثي کي بچائڻ لاءِ قدم کڻون. مختلف ثقافتي ادارن، اسڪولن ۽ ميڊيا کي گهرجي ته اهي لوڪ گيتن کي فروغ ڏين. ٽيليويزن تي لوڪ گيتن جا پروگرام ڏيکارڻ گهرجن ۽ اسڪولن ۾ لوڪ گيتن جي باري ۾ تعليم ڏيڻ گهرجي. نوجوان فنڪارن کي به ان ڳالهه لاءِ همٿائڻ گهرجي ته اهي لوڪ گيتن کي جديد انداز ۾ پيش ڪن ته جيئن نئين نسل جي دلچسپي پيدا ٿي سگهي. لوڪ گيت نه رڳو اسان جي ماضي جو هڪ حصو آهن پر اهي اسان جي حال ۽ مستقبل جو به هڪ اهم حصو آهن. انهن گيتن ۾ لڪيل پيغام اسان جي سماج کي وڌيڪ خوشحال، پرامن ۽ ترقي يافته بڻائي سگهن ٿا. ان ڪري اسان کي انهن کي زنده رکڻ لاءِ مسلسل ڪوششون ڪرڻ گهرجن.

________________

عبداللہ عثمان مورائيءَ جو سنڌ جي شھر مورو سان آھي. ھُو سُئيڊن ۾ گرائونڊ واٽر انجنيئر ۽ انگريزي، سنڌي ۽ اردو ٻولين جو ناميارو ڪالمنگار ۽ سفرناما لکندڙ آھي