اجرڪ – سنڌي ثقافت جو اُھڃاڻ

اجرڪ، سنڌي قوم جي سڃاڻپ، وقار ۽ ثقافتي شان جي علامت آهي. هي رنگن، نقش و نگار ۽ تاريخ جي سنگم سان جڙيل هڪ اهڙو ڪپڙو آهي، جيڪو صديون پراڻي تهذيب ۽ هنر جي عڪاسي ڪري ٿو. سنڌي ماڻھو جڏهن ڪنھن مھمان کي اجرڪ پارائين ٿا، ته اهو نه رڳو عزت جو اظھار آهي، پر هڪ تھذيبي ورثي جي حوالي سان محبت جو اظھار به آهي.

اجرڪ جي تاريخ

اجرڪ جي تاريخ تمام پراڻي آهي. آثار قديمه موجب، سنڌو ماٿري جي تھذيب، جيڪا اٽڪل پنج هزار سال پراڻي آهي، ان ۾ اهڙيون ڇاپون ملن ٿيون، جن مان اندازو ٿئي ٿو ته ان وقت به ڇاپيل ڪپڙو يعني “بلاڪ پرنٽنگ” جو فن موجود هو. موهن جي دڙي مان لڌل مجسمن تي اجرڪ جھڙا نمونا ڏسي سگھجن ٿا، جيڪي اجرڪ جي قدامت جو ثبوت آهن.

قديم سنڌ ۾ رنگ سازي ۽ ڇپائي جو فن تمام مشهور هو، خاص ڪري هالا، ڀٽ شاهه، مٽياري، سيوهڻ ۽ ڪراچي جهڙن علائقن ۾ اجرڪ ٺاهڻ جا خاص مرڪز هئا. اجرڪ جي تياري ۾ خاص قسم جا قدرتي رنگ استعمال ٿيندا هئا، جيئن انڊيگو (نيلي رنگ لاءِ)، مٽيءَ جو ڳاڙھو رنگ، ۽ ٻوٽن مان ڪڍيل ڪارا ۽ ناسي رنگ.

اجرڪ جي سڃاڻپ ۽ استعمال

اجرڪ عام طور تي مردن ۽ عورتن ٻنھي طرفان استعمال ٿيندو آهي. مرد ان کي پڳ، چادر، يا ڪلھن تي رکي عزت جو اظھار ڪن ٿا، جڏهن ته عورتون ان کي اوڍڻ، رئي يا سينگار طور استعمال ڪن ٿيون. اجرڪ صرف لباس ناهي، پر اها عزت، محبت ۽ ثقافتي لڳاءُ جي علامت آهي. سنڌي تقريبون، ميلا، شاديون يا قومي ڏينهن – اجرڪ هر موقعي تي موجود هوندو آهي.

سنڌي شاعرن، اديبن ۽ فنڪارن هميشه اجرڪ کي پنهنجي شاعري ۽ فن ۾ جاءِ ڏني آهي. خاص ڪري شاهه لطيف ڀٽائي جي ڪلام ۾ “وڳڻ، چادر، ڳاڙهين ڪڙين” جو ذڪر اجرڪ جي ثقافتي پسمنظر کي اجاگر ڪري ٿو.

هندستان ۾ اجرڪ

نه رڳو سنڌ، پر ڀارت جي راجسٿان ۽ گجرات جي ڪجهه علائقن، خاص ڪري ڪڇ ۽ ڀڄ ۾ به اجرڪ ٺاهڻ جي روايت موجود آهي. اُتي به اجرڪ “اجرک” يا “اجرڪ” جي نالي سان مشهور آهي. ڪڇ جي بلوچي، سنڌي ۽ مسلمان ڪميونٽيز اجرڪ سان خاص لڳاءُ رکن ٿيون.

ڀارت ۾ پڻ اجرڪ نه صرف ثقافتي لباس طور، پر فيشن انڊسٽري ۾ به وڏي مقبوليت حاصل ڪئي آهي. اتي جي اجرڪ ڇاپي جي ھُنر ۾ ’دمي ڪي نالا مشهور آهن، جن هن تهذيبي ورثي کي عالمي سطح تي متعارف ڪرائڻ ۾ ڪردار ادا ڪيو.

عالمي سڃاڻپ

اڄڪلهه اجرڪ نه رڳو سنڌ ۽ هند جي ثقافتي علامت رهي آهي، پر اها دنيا جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ مقبوليت حاصل ڪري چڪي آهي. ڪيترن ئي ملڪن جي ثقافتي ميلن ۽ فيشن شوَ ۾ اجرڪ کي خاص جاءِ ڏني وڃي ٿي.

سنڌي ڊائسپورا، خاص ڪري آمريڪا، ڪئناڊا، يورپ ۽ دبئي ۾ رهندڙ سنڌي، اجرڪ کي پنهنجي سڃاڻپ طور پاڻ سان گڏ کڻي هلن ٿا. اجرڪ کي اقوام متحده ۾ به سنڌ جي ثقافتي علامت طور متعارف ڪرايو ويو.

اجرڪ صرف ڪپڙي جو ٽڪرو نه آهي، پر اها هڪ تهذيب، هڪ سڃاڻپ ۽ هڪ احساس آهي. سنڌ جي صدين جي تاريخ، هنر، محبت، عزت ۽ ميهڻت جو نالو آهي – اجرڪ. اسان لاءِ لازم آهي ته هن ثقافتي ورثي جي حفاظت ڪيون، ۽ ايندڙ نسلن تائين ان جي اهميت ۽ سڃاڻپ کي منتقل ڪريون.