چين جو پرولتاري انقلابي ادب ۽ ان جي بانين جو قتل

7 فيبروريءَ جي شام جو چيانگ ڪائي شيڪ جي درندن ڳجهي نموني پنجن نوجوان اديبن کي قتل ڪري ڇڏيو جن ۾ زوشي به شامل هو.

زوشي جي ادبي زندگي جي شروعات 1923ع کان ٿي. سندس ڪھاڻين جو پھريون مجموعو ”چريو ماڻهو“ ڇپيو.

چين جي سفرنامي ”مريم جي ديس ۾“ جو ھڪ باب، ليکڪ جي ٿورن سان

يوسف سنڌي

مون جڏهن گذريل صديءَ جي اسي واري ڏاڪي ۾ چين جي شھيد اديب ’زوشي‘ (1902_ 1931) جو بيجنگ جي ’غير ملڪي زبانن جي اشاعت گهر‘ پاران اردو ۾ ترجمو ٿي ڇپيل، ٻن ڪھاڻين ۽ هڪ ناول جو ترجمو ”آمد بھار“ جي نالي سان پڙهيو ته مون کي ڏاڍو وڻيو ۽ هڪدم ٻن ڪھاڻين ’قانون جي ڀڃڪڙي‘ ۽ ’مسواڙي زال‘ جا سنڌي ۾ ترجما ڪيم ۽ اهي ٻيئي ڪھاڻيون ٽه ماهي ”مھراڻ“ جي مختلف اشاعتن ۾ ڇپيون ۽ پوءِ جڏهن 2021ع ۾ منھنجي ترجمو ڪيل ڪھاڻين جو ٻيو مجموعو ”مسواڙي زال“ ڇپيو ته ان ۾ پڻ شامل ڪيم. مون زوشي جي ناول ’آمد بھار‘ جو سنڌي ۾ ”بھار نيٺ مُرڪندو“ جي نالي سان ترجمو ڪرڻ شروع ڪيو، جيڪو ٻن ٽن بابن کان وڌيڪ ترجمو ڪري نه سگهيس ۽ منھنجي سدائين خواهش رهي ته ان ناول جو سنڌيءَ ۾ ترجمو ڪريان. گذريل سال مون اهو ناول پنھنجي دوست اصغر گُگو کي ڏنو ته هو سنڌي ۾ ترجمو ڪري، پر هو به مصروفيتن سبب ترجمو ڪري نه سگهيو.

زوشي، چين جي ’چيھه چيانگ‘ پرڳڻي جي نينگ هائي ڪائونٽي ۾ 1902ع ۾ جنم ورتو. سندس گهراڻو ڪيترين ئي پيڙهين کان علمي گهراڻو هلندو پي آيو. پر سخت مالي مشڪلاتن جي ڪري، سندس پيءُ کي واپار وڙو ڪري گذر سفر ڪرڻو پيو. مالي مشڪلاتن جي ڪري زوشي ڏهن سالن تائين اسڪول ۾ داخل ٿي نه سگهيو. هانگچو جي ”فرسٽ نارمل اسڪول“ ۾ پڙهائي جي دوران ”ڳاڙهو صبح“ نالي ادبي سٿ ۾ شامل ٿيو ۽ ادبي سرگرمين ۾ حصو وٺڻ لڳو. گريجوئيشن کان پوءِ پنھنجي اباڻي ڳوٺ اچي هڪ پرائمري اسڪول ۾ پڙهائڻ لڳو. ان کان پوءِ هو هڪ مڊل جي اسڪول جو هيڊ ماستر ٿيو. 1928ع ۾ شنگهائي ويو، جتي سندس ”لوهسون“ سان دوستي ٿي ۽ اتي ئي ساڻس گڏ هڪ ماهوار رسالي ۾ ڪم ڪرڻ لڳو. تنھن کان سواءِ ان زماني ۾ زوشي ”صبح جا گل“ ۽ ”باغ فنون“ رسالي جي ادارت به ڪندو هو، جيڪي ”لوهسون‘ ئي هلائيندو هو. ان زماني ۾ زوشيءَ ادبي تخليقن سان گڏوگڏ پرڏيھي ادب جا چيني زبان ۾ ترجما پڻ ڪيا.

1930ع ۾ جڏهن کاٻي ڌر جي اديبن جي ’ادبي سٿ‘ جي جوڙجڪ ٿي ته هو ان جي ورڪنگ ڪميٽيءَ جو ميمبر چونڊيو ۽ ان سٿ/ سنگت جي ماهوار رسالي ”پڙاڏو“ جي ادارت جا فرض سرانجام ڏنائين. ساڳئي سال مئي مھيني ۾ هن چين جي ”سوويت“ علائقن جي قومي ڪانگريس ۾ هڪ نمائندي جي حيثيت سان شرڪت ڪئي. کيس 17 جنوري 1931ع تي ’چيانگ ڪائي شيڪ‘ جي ڇاڙتن گرفتار ڪري ورتو. 7 فيبروري جي شام جو چيانگ ڪائي شيڪ جي درندن ڳجهي نموني پنجن نوجوان اديبن کي قتل ڪري ڇڏيو. انهن ۾ زوشي به شامل هو. جڏهن ته ٻيا چار نوجوان اديب فنگ کنگ، ’لي وي سن ين فو‘ ۽ هويھه ڦنگ شامل هئا. ڪومنتانگ جي ان ظالماڻي ڪاروائي تي چين جي ادبي دنيا کي سخت صدمون رسيو. انهيءَ سال 25 اپريل تي نامياري چيني اديب ”لوهسون“ جو هڪ مضمون ڇپيو. جنھن جو عنوان هو، ”چين جو پرولتاري انقلابي ادب ۽ ان جي بانين جو قتل.“ ان مضمون ۾ لوهسون لکيو، ”اڄڪلهه وجود ۾ ايندڙ چيني انقلابي پرولتاري ادب، الزام تراشين ۽ اذيب رسانيت جي باوجود به ان جو پھريون باب اسان جي ساٿين جي رت سان لکجي چڪو آهي.“

زوشي جي ادبي زندگي جي شروعات 1923ع کان ٿي. سندس ڪھاڻين جو پھريون مجموعو ”چريو ماڻهو“ ڇپيو. جنھن ۾ سندس ڇھه ڪھاڻيون شامل هيون. اهو مجموعو پاڻ ئي 1925ع ۾ ڇپرايائين. اهي ڪھاڻيون هن 24-1923ع جي وچ واري عرصي ۾ لکيون هيون. سندس پھريون طويل ناول ”ٻُڍاپي جو موت“ ڇپيو. ”چريو ماڻهو“ ۽ ”ٻُڍاپي جو موت“ اهي ٻيئي تخليقون نئين جمھوري انقلاب جي شروعاتي دور جون رومانوي تخليقون آهن. جن ۾ بدنصيب نوجوانن جي زندگيءَ جي عڪاسي ڪيل آهي. سندس شروعاتي ڪاوشن تي اُن دور جي مشھور ناول نويس ’يوي تافو‘ جو اثر چٽي نموني نظر ٿو اچي. ’يوي تافو‘ جنھن جو مشھور ناول ’زوال‘ آهي، اُن ۾ پڻ ان قسم جي ماڻهن جي زندگيءَ جي عڪاسي ٿئي ٿي.

زوشيءَ جو هڪ ننڍو ناول ’ٽي ڀينرون‘ اپريل 1929ع ۾ ڇپيو. ان ئي سال نومبر مھيني ۾ سندس ٻيو ناول ”بھار نيٺ مُرڪندو“ منظرعام تي آيو. ”ٻڍاپي جي موت“ وانگر اهي سڀئي ڪھاڻيون به نوجوان دانشورن جي غير معمولي معاملن تي مشتمل آهن. انهن مان ”بھار نيٺ مُرڪندو“ کي سندس بھترين تخليق قرار ڏنو ٿو وڃي.

1920ع جي ڏاڪي ۾ عام طور تي چين جا دانشور پنھنجي زندگيءَ مان ڏاڍو غير مطمئن هئا. هو زندگيءَ جي حقيقت کان فراريت جون راهون ڳولھيندا هئا ۽ خراب نموني مايوسيءَ جو شڪار هئا. جنھن جو جواب مڪمل طور تي هڪ نئين واٽ جي ڳولا هئي. شيائو چيئن چيو (ان ناول جو مرڪزي ڪردار) به اهڙن قنوطيت پسند نوجوانن مان هڪ هو، جيڪو پنھنجي واٽ جي ڳولا ۽ جستجو ۾ رڌل ٿو نظر اچي.

زوشي جو ٻيو ڪھاڻي ڪتاب ”اميد“ آهي، جنھن ۾ سندس اٺاويھه ڪھاڻيون آهن، جيڪي هن 1928ع ۽ 1929ع جي دوران لکيون. سندس اهو مجموعو ”بھار نيٺ مُرڪندو“ کان پوءِ منظر عام تي آيو هو. انهن ڪھاڻين ۾ ڳوٺن جي هيٺين طبقي جي عوام جي زندگيءَ جي عڪاسي ڪيل آهي. سندس مشھور ڪھاڻي ’ڀوت ۽ سندس زال‘ هڪ رازي جي زندگيءَ جي ڏکن ڀري تصوير ٿي پيش ڪري. اهي ٻئي زال ۽ مڙس پنھنجي ڏک ۽ غم جي ڪري انسان گهٽ ۽ جن ڀوت وڌيڪ ٿا نظر اچن، ”اُنهن جي ڪھاڻي ڪنھن نه ٻُڌي.“ هڪ ٻڍڙي مائيءَ جي ڏکاري ڪھاڻي آهي، جيڪا مڪمل طور تي هر قسم جي جذبن کان عاري آهي. اها ڪھاڻي مڪمل بي رحميءَ واري سماج کي اگهاڙو ڪري ٿي. تنھن کان هڪدم پوءِ سندس بھترين ڪھاڻي ’مسواڙي زال‘ 1930ع ۾ منظرعام تي آئي. لوهسون جي تخليق ’نئين سال جي قرباني‘ ۽ زوشي جي ڪھاڻي ’مسواڙي زال‘، قديم چين جي ڳوٺاڻي عورتن جي بدنصيبي ۽ ڏکي زندگي جي ڀرپور عڪاسي ڪن ٿيون.

زوشيءَ پنھنجي مختصر ادبي زندگيءَ ۾ تمام گهڻو لکيو، جيڪڏهن هو ڪو منتانگ جي ڇاڙتن هٿان قتل نه ٿئي ها ته سندس قلم مان چيني ادب کي ڪيترائي شاهڪار ڪتاب ملن ها. سندس لکڻيون جديد چيني ادب ۾ اهم حيثيت والارين ٿيون.

_____________

سنڌ جو ناميارو ليکڪ يوسف سنڌي ھن وقت چين ۾ آھي